Ainu znaczy człowiek

Świat pełen bóstw

Zgodnie z dawnymi wierzeniami Ajnów wszystkie rzeczy, które Ajnu wykorzystują na co dzień – rośliny i zwierzęta, które jedzą, używane naczynia, bambusowe domy – to zamaskowani bogowie odwiedzający świat człowieka. Bóstwa zamieszkują także przepiękny krajobraz Hokkaido –góry, jeziora, drzewa. Większość rzeczy ma w sobie ducha, który może podróżować pomiędzy różnymi rzeczywistościami. W każdym domu mieszka bóg ognia opiekujący się rodziną. Sami Ajnowie, a także znawcy ich kultury uważają, że wiara w świat pełen bóstw wpłynęła na to, iż wielu współczesnych Ajnów wykazuje się niezwykłą dbałością o środowisko i prowadzi ekologiczny styl życia.

Po ziemi chodzą również dusze zmarłych oraz złe duchy utożsamiane np. z chorobami. Aby uchronić się przed nimi, Ajnowie rozwinęli rytuały pogrzebowe, dbając zarówno o pochówki ludzi, jak i zwierząt.

Dziki czosnek odstrasza zło

Niegdyś Ajnowie trudnili się łowiectwem, zbieractwem oraz rybołówstwem, do którego używali potężnych canoe – ich długość osiągała nawet 10 m. Jedną z ważniejszych ryb był łosoś, a współcześnie na Hokkaido można obejrzeć np. ceremoniał powitania łososia prowadzony przez przedstawiciela starszyzny Ajnów. W ajnoskiej kuchni duże znaczenie miały także dzikie rośliny i trawy.

Tradycyjnych potraw skosztować można w ajnoskich restauracjach w Sapporo (np. Ashiri Kotan Nakanoshima) i Akan (np. Poron’no, Marukibune). W menu królują dania mięsne (głównie dziczyzna), zupy oraz łosoś przyrządzany na różne sposoby – grillowany, wędzony czy podawany w zestawie z dodatkami. Spróbować można także potraw z pukusa, dzikiego czosnku. Ajnowie wierzą, że pukusa swoim intensywnym zapachem odstrasza wszelkie zło.

Kult niedźwiedzia

Centralne znaczenie dla tradycyjnej ajnoskiej kultury miały rytuały celebrowane przez szamana. Obrzędy kultywowane współcześnie noszą znamiona japońskich wpływów, jak np. oferowania ryżu, sake czy mieczy. Na przestrzeni wieków, tak jak i dziś, najważniejszy rytuał związany był z kultem niedźwiedzia.

Niedźwiedzie – największe zwierzęta w Japonii żyjące wyłącznie na Hokkaido – mają dla Ajnów znaczenie szczególne, otoczone są kultem i szacunkiem. Zgodnie z wierzeniami w momencie, gdy ludzie zabiją niedźwiedzia, zabierają jego dary – skórę, mięso i tłuszcz, uwalniając jednocześnie jego ducha, dzięki czemu może on powrócić do świata, z którego pochodzi. Aby tak się stało, Ajnowie odprawiają rytuał iomante.

Iomante żywy jest także współcześnie, jednak niedźwiedzie zabijane są wyłącznie w wymiarze symbolicznym. Rytuałowi towarzyszą śpiewy, tańce, uczty, a Ajnowie – ubrani w tradycyjne stroje – składają dary. Z iomante wiąże się wytwarzanie drewnianych figurek przedstawiających niedźwiedzie. Dawniej figurki służyły celom religijnym, dziś stanowią popularną pamiątkę z Hokkaido.

Sztuka Ajnów

Śpiew i taniec to istotne elementy kultury Ajnów. Tradycyjnie używanym instrumentem jest mukkuri, zrobiony z niewielkiego kawałka drewna bambusowego. Instrument trzyma się tuż przy ustach, a wibracyjny dźwięk wydobywany jest poprzez pociąganie za strunę. Większym instrumentem, również strunowym, jest tonkori. Współcześnie poza pokazami, podczas których rozbrzmiewa unikalny dźwięk mukkuri i tonkori, organizowane są również koncerty ajnoskich zespołów łączących tradycyjną muzykę z nowoczesnymi rytmami.

Podczas tanecznych występów Ajnowie prezentują hararaki, taniec żurawia. Kobiety, ubrane w bogate stroje, naśladują ruchy i głosy żurawi, a taniec symbolizuje przekazanie wiedzy młodszym pokoleniom.

Ajnowie słyną z przepięknych rzeźb w drewnie, a także tatuaży, choć te wykonywane są dziś stosunkowo rzadko. Szczególnie charakterystyczne były niegdyś tatuaże wokół ust noszone przez kobiety. Czarna obwódka – kształtem przypominająca uśmiech clowna bądź zakręcone wąsy – miała pomóc niezamężnym kobietom w znalezieniu partnera.

Festiwale i centra kultury

Na Hokkaido funkcjonują centra promocji kultury Ajnów, w których przez cały rok organizowane są liczne festiwale. W Sapporo na uwagę zasługuje Sapporo Pirka Kotan (wstęp: dorośli 200 JPY, uczniowie i studenci 100 JPY). Centrum dostarcza bogatej wiedzy na temat życia i kultury Ajnów – zobaczyć można rekonstrukcje tradycyjnych domów i łodzi, a także poznać tajniki ajnoskiego rzemiosła. Części eksponatów wolno dotykać, a wszyscy spragnieni szczegółowych informacji mogą udać się do sali, w której zgromadzono kolekcje książek i wizualizacji dotyczących kultury Ajnów. Cennych informacji na temat historii rdzennych mieszkańców wyspy dostarcza wizyta w Historical Museum of Hokkaido w Sapporo (wstęp: dorośli 500 JPY, uczniowie i studenci 170 JPY; wstęp na część wystaw jest bezpłatny). 15 września każdego roku w Sapporo odbywa się Ashiri Cheppu Nomi, święto złowienia pierwszego łososia.

Na południe od Sapporo leży miasto Shiraoi, gdzie zlokalizowane jest Shiraoi Poroto Kotan (wstęp: 750 JPY) – największe muzeum Ajnów na Hokkaido. Centrum Shiraoi Poroto Kotan słynie z odtworzonej tradycyjnej wioski ajnoskiej. W ośrodku organizowane są okazjonalne festiwale, a na co dzień można posłuchać gry na tradycyjnych instrumentach, obejrzeć pokazy tańców czy też przyjrzeć się sposobom produkcji tradycyjnych ajnoskich wyrobów. U wejścia do Shiraoi Poroto Kotan stoi wysoka na 16 m rzeźba Kotan-Korokuru, przywódcy wioski modlącego się o szczęście i bezpieczeństwo odwiedzających w czasie ich podróży.

Dwie godziny drogi na wschód od Sapporo, nad jeziorem Akan, znajduje się Ainu Kotan, gdzie w 36 domach mieszka ponad 100 Ajnów, tworząc tym samym największą społeczność Ajnów na Hokkaido. Główną ulicę Ainu Kotan tworzą sklepiki, w których sprzedawane są tradycyjne wyroby oraz restauracje, gdzie spróbować można ajnoskiej kuchni. W centrum Ainu Kotan prezentowane są pokazy tańców i gry na tradycyjnych instrumentach. W kwietniu i maju wystawiane są yukar, ajnoskie sagi przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Od połowy października do początku grudnia w Ainu Kotan odbywają się pokazy ceremonii iomante. Kulturę, historię i styl życia Ajnów można poznać w Ainu Memorial Museum oraz w Forest and Lake Museum of Fine Arts. Odwiedzający mogą nie tylko obejrzeć ekspozycje, lecz także posłuchać tradycyjnych ajnoskich opowieści czy wziąć udział w warsztatach z rzeźbienia w drewnie, haftowania czy tworzenia mukkuri.