George Mallory – „The Wildest Dream”

Dlaczego tak bardzo chcemy znaleźć dowód, że to Mallory i jego młody kompan Irvine jako pierwsi stanęli na szczycie? Może dlatego, że to co o nich wiemy, o ich wyposażeniu, ubiorze, sprzęcie, nieznajomości terenu, w którym się poruszali, stawia ich w pozycji pionierów, którzy realizowali najbardziej śmiałe marzenie wszech czasów? Rzucili wyzwanie najpotężniejszym siłom natury i sobie samym, a my zwyczajnie chcemy wierzyć, że zwyciężyli. A może dlatego, że ta historia do złudzenia przypomina balladę o nieustraszonych rycerzach, a my pragniemy, aby legendy czasami były prawdziwe? Ta fascynuje umysły wszystkich od dawna.

Historia sławnej wspinaczki z 1924 roku została opisana i przeanalizowana w niezliczonej ilości książek, publikacji i serii rozważań. Temat podejmowali zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy wspinaczki. Możliwych scenariuszy i faktów, które za nimi przemawiają jest wiele. Można się z nimi zapoznać czytając niezliczone strony w internecie. Ja napiszę o tych, które mnie samej wydają się najbardziej prawdopodobne.

Najważniejsze pytania

Czy Mallory i Irvine stanęli na szczycie Everestu?
Jeśli im się nie udało, jak daleko dotarli?
Gdzie znajduje się ciało Irvine'a?
Co stało się z aparatem fotograficznym, który mieli ze sobą i czy mógłby być dowodem, który rozwiąże zagadkę?

Fakty, teorie i domysły

8 czerwca 1924 roku, około godziny 12:50, ponad szczytem Everestu wiatr rozwiał mgłę i Noel Odell, uczestnik wyprawy, zauważył przez swój teleskop dwóch wspinaczy podążających w stronę szczytu. To był Mallory i Irvine. Odell wypatrywał ich, tak jak się wcześniej umówili. Wówczas zanotował, że dwóch wspinaczy pokonało tzw. Second Step, najtrudniejszy skalny próg w drodze na szczyt. Po kilku minutach wspinacze zniknęli w chmurze, by nigdy więcej się nie pojawić.

 

George Mallory, 1915 r.

fot. autor nieznany, en.wikipedia.org

Po powrocie do Anglii rozgorzała dyskusja, w którym miejscu tak naprawdę widział ich Odell. On sam, pod naciskiem kolegów kilka razy zmieniał zdanie. W końcu uznał, że jednak się pomylił i to co widział było dużo łatwiejszym pierwszym progiem skalnym (First Step). Dyskusja była o tyle istotna, że Second Step jest najtrudniejszą przeszkodą w drodze na szczyt Everestu i jeśli Mallory i Irvine byliby go w stanie pokonać, nic już nie stałoby na przeszkodzie do zdobycia szczytu. Nie wszyscy jednak dawali temu wiarę.

Ważne jednak było pierwsze wrażenie Odell'a i jego pewność, że był to Second Step. Potwierdza to także fakt, że gdy Odell przestał być kandydatem do wypraw organizowanych przez Alpine Club i Royal Geographical Society, wrócił do pierwotnego zdania utrzymując, że widział dwóch wspinaczy na Second Step. Z tego miejsca do szczytu pozostaje około 240 m w pionie.

Mallory i Irvine używali tlenu, co w ówczesnych czasach było nowatorskim rozwiązaniem. To sprawiało, że poruszali się dużo szybciej. Jednak jeśli przyjmiemy, że Odell widział ich około godziny 13stej i założymy, że nawet był to Second Step, musiała zostać im w użyciu nie więcej niż godzina tlenu. Z tego punktu, pomimo że do szczytu pozostaje nieduże przewyższenie, realnie są to jeszcze 3 godziny marszu... Istnieje teoria, że Mallory jako bardziej doświadczony wspinacz pozostawił w tym miejscu Irvine'a, który miał na niego czekać i biorąc jego tlen samotnie próbował zdobyć szczyt. Jest to prawdopodobne. Tym bardziej, że kilka dni wcześniej postąpiła tak para wspinaczy z tej samej wyprawy, która próbowała wejść na szczyt inną trasą.

Podczas brytyjskiej wyprawy z 1933 roku tuż poniżej First Step odnaleziono dwie zużyte butle tlenowe, które w tym miejscu Mallory i Irvine musieli wymienić na kolejne, a nieco niżej czekan Irvine'a. Od tamtej pory istnieje silna teoria, że czekan zaznacza miejsce wypadku jaki przydarzył się dwóm wspinaczom w 1924 roku.

W 1999 roku ekspedycja poszukiwawcza odnalazła ciało Mallory'ego na wysokości 8157 m, które spoczywało niemal w linii prostej, 200 metrów poniżej miejsca odnalezienia czekana. Mallory był obwiązany w pasie liną, która była zerwana. Dowodzi to faktu, że w chwili wypadku obaj wspinacze byli razem, związani liną i prawdopodobnie schodzili do obozu.

Mallory miał połamane żebra, typowe obrażenia związane z naprężeniem liny podczas upadku. Urazy te powstają gdy dwóch wspinaczy związanych liną statyczną, jakiej wtedy używano, doświadcza upadku. W momencie naprężenia liny oddziałuje ona z ogromną siłą na kości i tkanki miękkie. Lina przerwała się, najprawdopodobniej w momencie zahaczenia jej o skałę.

 

Paszport wydany na czas wyprawy w 1921 r.

fot. Tibetan government, en.wikipedia.org

Co ważne, oględziny ciała Mallory'ego pozwoliły na stwierdzenie, że nie znalazło się ono w miejscu znalezienia na skutek upadku z wysokości, na której odnaleziono czekan. Gdyby tak było, ciało byłoby dużo bardziej poturbowane. Wiemy to porównując odnajdywane w górach ciała wspinaczy, którzy spadali z podobnej wysokości. Ich ciała zawsze były zmasakrowane. Mallory miał wybity bark, złamaną kość stopy i połamane na skutek naprężenia liny żebra. Żadne z tych obrażeń nie były śmiertelne. Bezpośrednią przyczyną śmierci było natomiast uszkodzenie czaszki tuż nad prawym okiem.

Przy Mallory'm odnaleziono zegarek i wysokościomierz. Niestety wciąż istnieją sprzeczne opinie co do zanotowanej na przyrządach wysokości i godziny. Straciły bowiem wskazówki. Jedynie po śladach na tarczy można wnioskować o wartościach. Najprawdopodobniej wysokościomierz wskazywał ostatnią zanotowaną wysokość, czyli położenie obozu, z którego startowali, zegarek natomiast wskazywał godzinę 14:30. Był umieszczony w kieszeni Mallory'ego co świadczy o tym, że uległ uszkodzeniu już wcześniej i wspinacz schował go do kieszeni. Tam też znaleziono jego gogle śnieżne. Niektórzy tłumaczą to faktem, że wspinacze wracali do obozu po zmroku i dlatego nie potrzebowali już okularów.

Wiemy, że tego dnia około godziny 14 rozpętała się burza śnieżna, temperatura spadła i warunki widoczności bardzo się pogorszyły. Nie jest wykluczone, że wtedy właśnie wydarzył się wypadek, wspinacze nie byli przygotowani na taka zmianę. Wówczas też, przy pogarszającej się stale widoczności mogli ściągnąć gogle.

Niestety ani przy Mallory'm ani w okolicy nie odnaleziono aparatu fotograficznego. Uznano więc, że aparat musiał zostać zgubiony wyżej, w czasie upadku. Albo miał go przy sobie Irvine.

Ciała Irvine'a nigdy nie odnaleziono. Istnieje jednak ustny przekaz od wspinacza z chińskiej wyprawy z 1960 roku, że na wysokości około 8400 metrów zauważył ciało europejskiego wspinacza. Skóra była sczerniała, w przeciwieństwie do zwłok Mallory'ego, które były białe jak alabaster. Jasny kolor świadczy o nagłej śmierci, a czarne ciało o odmrożeniach i prawdopodobnym procesie powolnego zamarznięcia na śmierć. Świadczyłoby to o fakcie, że Irvine nie zginął w czasie upadku, ale albo został w jego trakcie unieruchomiony, np. sparaliżowany lub też był w stanie się poruszać, ale zabłądził i w końcu zamarzł prawie 200 metrów powyżej miejsca, w którym spoczął Mallory.

Możliwe scenariusze zdarzeń

Pierwszy zakłada, że wspinacze przeliczyli swoje możliwości. Obaj byli ekstremalnie zmęczeni, a tlen zużywali szybciej niż pierwotnie założyli w swoich wyliczeniach. Podeszli do ściany Second Step kiedy została im jedna godzina tlenu. Wiedzieli, że to za mało by zdobyć szczyt. Możliwe, że tutaj się rozdzielili. Mallory wziął tlen Irvine'a i spróbował wejść wyżej.

Wielu współczesnych wspinaczy twierdzi, że Second Step był daleko poza zasięgiem możliwości wspinaczy tamtych czasów. Dzisiaj umieszczona jest tam metalowa drabina, której używają himalaiści. W 1999 roku Conrad Anker wspiął się na Second Step bez dodatkowych zabezpieczeń i ocenił jego trudność w skali wspinaczkowej na 5.9. Początkowo twierdził, że wspinaczka była zbyt trudna dla Mallory'ego, potem jednak zmienił zdanie, że to możliwe. Inni natomiast są pewni, że drogi wspinaczkowe o podobnej trudności Mallory pokonywał już wcześniej.

 

Czytając o Mallory'm w Namche Bazaar

fot. Ola Bielecka

Jest jeszcze jedna rzecz, o której rzadko się wspomina. Rok ostatniej wspinaczki Mallory'ego i Irvine'a był równocześnie rokiem aktywności prądu el Niño. Dziś wiemy, jakie są tego konsekwencje. Bardzo zmienna pogoda i ekstremalnie silne wiatry w Himalajach, co zresztą przydarzyło się feralnego dnia. Ale nie tylko. Skutkiem są także bardzo obfite opady śniegu. Kiedy Mallory i Irvine wspinali się na szczyt, Second Step mógł być częściowo pokryty grubą warstwą śniegu i przez to stać się dla wspinaczy o wiele bardziej dostępny niż odsłonięty próg skalny.

Kolejną problematyczną kwestią jest godzina, o której Odell zauważył wspinaczy. 12:50. Zakładając, że wyruszyli tak jak planowali, około 5 rano, było zdecydowanie zbyt późno aby wspinali się dopiero na First Step. Przeliczając zużycie tlenu i szybkość wspinaczki musieliby, tak jak sugerował Odell znaleźć się w okolicy Second Step, lub nawet wyżej. Albo... Nie byli w drodze na szczyt, ale schodzili na dół po osiągnięciu najwyższej wysokości jaką dali radę zdobyć tego dnia.

Podczas zejścia, około godziny 14stej złapała ich burza śnieżna. Ubrania jakie mieli na sobie sprawdzały się jedynie przy idealnych warunkach pogodowych. W czasie załamania pogody ani wełniane swetry ani jedwabne koszule nie stanowiły żadnej bariery przed lodowatym wiatrem. Zmęczeni, odwodnieni i narażeni na hipotermię schodzili w dół. Moment nieuwagi jeden z nich poślizgnął się na płacie zmrożonego śniegu i spadając pociągnął za sobą drugiego.

Uważa się, że to Mallory stracił równowagę. Wtedy Irvine wyrzucił czekan aby obiema rękami chwycić linę próbując utrzymać kompana. Nie ma bowiem żadnego racjonalnego wyjaśnienia, dla którego wspinacz zostawia swój czekan, by dalej poruszać się bez niego, a to w tym właśnie miejscu, w 1933 roku został odnaleziony drewniany czekan Irvine'a..

Istnieje też alternatywne rozwiązanie, które zakłada, że Odell widział ich wspinających się na Second Step, po czym im obu lub tylko jednemu z nich udało się zdobyć szczyt. Schodzili już po zmroku. Byli zmęczeni i odwodnieni i wówczas wydarzył się wypadek.

Mallory spadając nie odniósł większych obrażeń, na pewno nie takich, które nie pozwalałyby mu się poruszać. W gęstniejącej mgle nie mógł jednak odnaleźć partnera. Zdecydował schodzić dalej sam. Było już późno i chcąc skrócić sobie drogę postanowił wykorzystać płaty zmrożonego śniegu do tak zwanego kontrolowanego zjazdu z czekanem. Była to wówczas znana i powszechna metoda przemieszczania się w dól. Mallory nie wziął tylko pod uwagę dwóch rzeczy, głębokości pokrywy śnieżnej oraz nierównego skalistego podłoża pod nią. W czasie zjazdu czekan, który trzymał wysoko, tuż przy głowie i którym hamował zjazd natrafił na kamień, który wybił go do góry uderzając Mallory'ego tuż ponad prawym okiem i pozostawiając dziurę w czaszce. Spowodowało to prawie natychmiastową śmierć. Paradoksalnie wypadek zdarzył się zaledwie 60 minut drogi od obozu.

Irvine albo odniósł obrażenia, które nie pozwalały mu przemieszczać się dalej i pozostał w miejscu upadku, gdzie zamarzł na śmierć, lub też mógł podjąć próbę samodzielnego zejścia lecz zabłądził. Zbyt wyczerpany, zbyt przemarznięty, nie miał siły wspinać się z powrotem do góry, gdy okazało się, że schodząc dotarł nad klif, ślepy zaułek, w którym pozostał na zawsze.

Teoria powrotu po zmroku i możliwości zdobycia szczytu zakłada, że Mallory i Irvine przetrwali burzę śnieżną, która nawiedziła Everest około godziny 14stej. Jest to raczej mało prawdopodobne. Musieliby być wówczas na wysokości około 8600 metrów w odsłoniętym terenie. Ich szanse na przeżycie byłyby praktycznie zerowe.

Wnioski

Widzimy to, w co wierzymy. A powinno być odwrotnie. Znany wspinacz i historyk, jeden z „detektywów na Evereście” Tom Holzel, z bólem w sercu stwierdza, że każda z teorii, która zakłada zdobycie szczytu przez Mallory'ego i Irvine'a ma w sobie luki. Jedna większe, druga mniejsze, ale zawsze jest coś, co trzeba dostosować do założenia jakim jest wejście na szczyt.

Właściwie jedynymi dowodami na powodzenie wyprawy Mallory'ego jest brak zdjęcia jego żony Ruth, które obiecał pozostawić na szczycie, a którego nie miał przy sobie w chwili odnalezienia, jego ogromna determinacja i upór i doskonałe umiejętności górskie.

Te fakty musimy przeciwstawić innym, ekstremalnemu wyczerpaniu organizmu, odwodnieniu, długości i trudności trasy jaką mieli do pokonania, brakowi doświadczenia we wspinaczce młodego Irvine'a oraz kompletnie niedostosowanej do warunków atmosferycznych odzieży.

Dawniej byłam przekonana o powodzeniu tej wyprawy, ale dziś skłaniam się ku wersji, która zakłada odwrót spod Second Step i wypadek, który wydarzył się niedługo po tym jak rozpętała się burza śnieżna. Choć równie mocno jak wielu innych chciałabym pewnego dnia dowiedzieć się, że to oni byli pierwsi na Evereście. Mallory jak nikt inny na to zasługiwał.

 

Everest o zachodzie słońca

fot. Ola Bielecka

Szansą odpowiedzi na nurtujące wszystkich pytanie może być aparat fotograficzny, który wciąż spoczywa gdzieś na stokach Everestu. Jak twierdzą eksperci jest szansa aby go odnaleźć, a co ważniejsze aby wywołać zdjęcia utrwalone na kliszy. Przeprowadzono proces przeliczeniowy uwzględniający wszystkie możliwe dane, min. wilgotność powietrza, zawartość tlenu, temperaturę, który dostarczył informacji, że procesy chemiczne przebiegające na stokach Everestu nie byłyby w stanie wciągu stu lat wyrządzić szkody aparatowi ani kliszy. Istnieje nawet obszerna procedura jak postąpić z aparatem w razie jego odnalezienia.

Wszystkich, których udało mi się zainteresować historią Mallory'ego i Irvine'a zachęcam do własnych poszukiwań faktów, analizy zdjęć i wymyślania możliwych scenariuszy przebiegu zdarzeń. W internecie dostępnych jest mnóstwo informacji na ten temat, więc nawet bez ruszania się z fotela z kubkiem gorącej herbaty w dłoni można zostać „detektywem na Evereście”.

Książki z jakich korzystałam to:

Ghosts of Everest: The search for Mallory & Irving. Simonson, Hemmleb & Johnston.

Last Climb: The Legendary Everest Expeditions of George Mallory. Breashears & Salkeld.

The Wildest Dream: The Biography of George Mallory. Gillman & Gillman.

I film: The Wildest Dream.