Pijany ziemniak i święta koka

Koronki na ringu

Boliwijczyków rozpiera narodowa duma, a swój kraj uważają za serce Ameryki. Wszyscy pieczołowicie kultywują tradycje przedkolonialne, a ich przywiązanie do rdzennych obyczajów zaznacza się nie tylko w wielobarwnym stroju, ale również w zachowaniu i wyznawanych wartościach, zwłaszcza silnie rozwiniętej kulturze macho. Kobiety ciągle posiadają status uległych żon i matek, utrzymujących domowe stadło, znoszących męską brutalność i humory.

 

Cholitas – gladiatorka w koronkowych majtkach

fot. iStockphoto

Nawet w tak konserwatywnym kraju do głosu coraz częściej dochodzi feminizm, a najwięksi macho zaczynają narzekać, mówiąc – „kobieta mnie bije”. Wszystko za sprawą cholitas – gladiatorek, które wychodząc na ring w tradycyjnych indiańskich strojach, w niczym nie ustępują innym zapaśnikom. Ich zażarte pojedynki będące niezwykle spektakularnym (bo w rzeczywistości skrupulatnie wyreżyserowanym) widowiskiem, odbywają się co niedziela w okolicach La Paz. W kraju, w którym kobietom jeszcze do niedawna odmawiano prawa do edukacji, walki cholitas budzą tyle uznania, co kontrowersji i stanowią osobliwą scenerię dla emancypacji kobiet i obalania stereotypów dotyczących płci.

Słony naleśnik

Boliwijska kuchnia serwuje wiele skromnych, choć smacznych przysmaków. Obok typowych dla niej ziemniaków na chętnych czeka osobliwy naleśnik – niejadalny, bo wyjątkowo słony, a w dodatku porośnięty kaktusami. Takie menu serwuje Salar de Uyuni – największe na świecie, płaskie jak placek solnisko leżące w południowo-zachodniej części kraju, na obszarze andyjskiego płaskowyżu Altiplano, które przeczy teorii, iż w Boliwii wszystko prowadzi pod górkę albo z górki. Każdej zimy wypełnia się ono wodą deszczową, tworząc płytki zbiornik. Jednak latem woda wyparowuje, pozostawiając na powierzchni warstwę soli, która dochodzi nawet do 6 m grubości. W dzień panuje tu nieznośny wręcz upał, w nocy temperatura spada poniżej zera.

Na południe od Uyuni rozciągają się pełne flamingów laguny, które w zależności od pory dnia i natężenia wiatru zmieniają swój kolor, zaś „słony” i skalny krajobraz zmienia się stopniowo w brunatną sawannę i morze brązowego piasku na Pustyni Siloli. Widoki wzbogacają dodatkowo wulkaniczne wzniesienia, czerwone góry i skały o rozmaitych kształtach, które stały się inspiracją dla surrealistycznych dzieł Salvadora Dalego.

Flamingi nad laguną Hedionda. Fot. Pedro Szekely

Nieodłączną część andyjskiej kultury stanowi koka. Jej liście są od wieków uznawane za boski podarunek. Żuje się je od czasów prekolumbijskich, a obecnie walczy o to, by widniały na fladze kraju. Kiedyś pomagały przetrwać trudy niewolniczej pracy. Dziś wciąż stanowią świętość, która pomaga zniwelować ból, głód i zmęczenie. Indianie i szamani stosują ją także dla zaspokojenia potrzeb duchowych i społecznych. Dla wielu rodzin stanowi główne źródło utrzymania. Kontrolowana uprawa jest legalna i każdy może mieć swoje poletko. Podobnie jak jej sprzedaż oraz wyrób artykułów spożywczych. Dla polityków to źródło ciągłych konfliktów. Dla świata wielki problem – to z jej liści pozyskuje się kokainę, która zalewa zachodnie rynki.

Oprócz mate de coca – naparu z liści koki – Boliwijczycy uwielbiają pić alkohol. Różnorodny. Najsłynniejszym napojem wyskokowym jest singani – wódka z winogron oraz chicha – tradycyjny trunek wyrabiany ze sfermentowanej kukurydzy. Wypicie jej z miejscowymi stanowi doskonałą okazję do przełamania ich nieufności. Szansą, by ją skosztować jest wizyta na jednej z weekendowych imprez w małych boliwijskich miasteczkach. Wypicia chichy nigdy nie należy odmawiać, a tradycja nakazuje wysączyć wszystko, co znajduje się w naczyniu.

Spożywanie alkoholu ma dla Boliwijczyków charakter duchowy. Uważają bowiem, że człowiek pijany oddaje swą tożsamość bogom i w ten sposób, tracąc kontrolę nad zmysłami i wolą, składa im swoją ofiarę. Pierwsze krople wypluwa się na ziemię, oddając hołd Pachamamie – Matce Ziemi, traktowanej tutaj niezwykle poważnie. By zapewnić sobie obfitość plonów oraz bogactwo po zbiorach, rolnicy składają jej w ofierze skropione alkoholem ziemniaki, które podobnie jak koka, są w kulturze tutejszych Indian rośliną niezwykle istotną, a ich uprawie towarzyszy szereg rytuałów. Najbardziej dorodne okazy zostają przystrojone i pełnią rolę „przewodników” mających pokazać pozostałym, jak mają rosnąć, zaś niedojrzałe sadzonki smaruje się tajemniczą miksturą przyrządzoną z tłuszczu lamy i sierści górskiego kota.

Wysoko, wyżej, najwyżej

3810 m n.p.m. to wysokość, na której leży najwyżej położony „basen” na świecie – duma Peru i Boliwii – Jezioro Titicaca. Jego powierzchnia jest większa niż całe Puerto Rico, a rozmiarami dorównuje Cyprowi, zaś nazwa w języku keczua oznacza, w wolnym tłumaczeniu, pumę polującą na królika. Zamieszkują je pływający na tratwach z totory (trzciny papirusowej) Indianie Uros. Na jeziorze znajduje się ponad 30 wysp, a do Boliwii należy najsłynniejsza z nich – Wyspa Słońca (Isla del Sol).

Jezioro Tititaca. Fot. Pedro Szekely

Legenda głosi, że największy z bogów posłał swoje dzieci, by znalazły najlepsze ziemie, na których będzie można założyć ród Inków – wybrały właśnie to. Według tutejszych wierzeń na Wyspie Słońca narodził się biały bóg – ojciec Słońca i Księżyca – Wirakocza (Człowiek z Morskiej Piany), który wyzwolił człowieka ze stanu pierwotnej dzikości i nauczył uprawy roli. Tu także na świat przyszli pierwsi Inkowie: Manco Capac, założyciel peruwiańskiego pępka świata – Cuzco, jego siostra i zarazem żona Mama Ocllo, która nauczyła Indian sztuki przędzenia wełny oraz sam Ojciec Słońce (Inti). Dla ludów Aymara i Kechua wyspa ma charakter sakralny, podobnie jak znacznie mniejsza Wyspa Księżyca (Isla de Luna), gdzie znajdują się ruiny świątyni będącej miejscem kultu Świętych Dziewic.

Przez wiele lat spełniała tę samą funkcję co północnoamerykańskie Alcatraz. Z powodu przeraźliwie zimnej wody dookoła oraz dużej odległości od lądu ucieczki z takiego więzienia były właściwie niemożliwe. Znajdują się na niej liczne pozostałości z okresu inkaskiego, między innymi Pilko Kaina oraz kompleks Chincana, gdzie znajduje się święta skała związana z inkaską legendą stworzenia. Opiekunką jeziora jest Matka Boska Gromniczna z Copacabany (patronka kraju), do której licznie pielgrzymują wierni. Jej figura na co dzień stoi ustawiona twarzą w stronę wody, tak aby miała baczenie na wszystko, co dzieje się wokół.

Na południowo-wschodnim brzegu jeziora wznoszą się pozostałości prekolumbijskich budowli w Tiahuanco – największego ośrodka kultury andyjskiej z okresu regionalnego, który archeolodzy uważają za kolebkę cywilizacji, zaś poszukiwacze sensacji za dzieło kosmitów i legendarną Atlantydę. Najważniejszą budowlą kompleksu jest Brama Słońca, kamienna konstrukcja wzniesiona ku czci Wirakoczy, której strzeże 48 „zapłakanych” ptaków-kapłanów – wojowników w rytualnych maskach kondora. Według niektórych Indian w Tihuanco, w ciągu jednego dnia można przeżyć wszystkie pory roku. O wschodzie słońca nastaje wiosna, w południe lato, wieczorem przychodzi jesień, a nocą sroga zima.

Stolica, ale która?

Oficjalną, konstytucyjną stolicą kraju, wpisaną na listę światowego dziedzictwa UNESCO jest, leżące u stóp Kordyliery Centralnej, Sucre. Kulturalną stolicą Boliwii wciąż pozostaje jednak La Paz, które wraz z przedmieściami El Alto tworzy ponad dwumilionową aglomerację miejską. To najwyżej usytuowana stolica świata, w której znajduje się również najwyżej położony stadion piłkarski. Mieszkańcy z dumą podkreślają, że reprezentacja Boliwii wygrała na nim wszystkie spotkania.

Wysokość (3600-4100 m n.p.m.) i związane z nią zjawisko rozrzedzonego powietrza przyprawiają przybywających tu turystów o zawroty głowy, zaś tutejszych strażaków pozbawiają zajęcia. Bowiem w takich warunkach atmosferycznych pożary zdarzają się niezwykle rzadko. Oprócz „sorojche pills” – lekarstwa zmniejszającego skutki choroby wysokościowej, pomocne mogą okazać się amulety, zioła i magiczne mikstury zakupione na Targu Czarownic. Do lokalnych specjalności zapewniających ochronę przeciw chorobom i złym duchom, należą także zasuszone płody lam, różnej wielkości i koloru. Na targowisku nie brakuje rozmaitych brujas (czarownic) oraz curanderos (uzdrowicieli), którzy umieją stawiać tarota, wróżyć z fusów i liści koki. Można tu również spróbować zawierającego meskalinę, psychodelicznego kaktusa San Pedro, który choć nielegalny, leży na straganach w towarzystwie jajek i chleba. Indianie od lat używają go w obrządkach religijnych. Niedaleko od granic La Paz znajduje się Dolina Księżycowa (Valle de la Luna), którą wypełniają wysokie formacje błotne, labirynt wąwozów i skał przypominających powierzchnię księżyca.

La Paz. Fot. Pedro Szekely

W La Paz rozpoczyna się „La Cumbre” – najniebezpieczniejsza droga świata, ciągnąca się przez 64 km do Coroico. Choć brak na niej oświetlenia i barierek, corocznie pochłania ponad 100 ofiar, a w najszerszych miejscach nie przekracza 3 metrów, ze względu na malownicze górskie krajobrazy i niedaleką odległość dżungli, jest mekką rowerowych zapaleńców i łowców adrenaliny.

Ziemia, słońce, księżyc

Liczący 52,5 m pomnik Chrystusa Króla ze Świebodzina zdetronizował nie tylko słynną figurę ze wzgórz Río de Janeiro. O ponad 12 metrów przerósł także, uchodzącego do tej pory za najwyższego na świecie, Cristo de la Concordia z Cochabamby, miasta w środkowej Boliwii, w którym znajduje się jeden z najbardziej prestiżowych uniwersytetów tego kraju – Universidad Mayor de San Simón.

W odległej Boliwii, a zwłaszcza w jej zachodnim departamencie Oruro odnaleźć można wyraźne ślady polskości. Biskupem stolicy regionu o tej samej nazwie, słynącego z wydobycia cyny i dorocznego karnawału, jest polski misjonarz Krzysztof Białasik, który zajmuje się między innymi katechizacją terenów rolniczych.

W tym miejscu warto wspomnieć o religii Boliwijczyków. Jej określenie nie jest sprawą łatwą, bo choć 80 proc. z nich to katolicy, wiara wzbogacona jest o liczne pierwiastki indiańskie i koncentruje się wokół odpowiadającej Trójcy Świętej, Trójcy Andyjskiej, w której miejsca Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego zajmują Księżyc, Słońce i Ziemia. Boliwijczycy wierzą także w apu – duchy gór oraz duchy gospodarstw. Wiara w moc amuletów jest tak silna, że na dachach wielu domostw można zauważyć rogi lub czaszkę byka mające zapewnić pomyślność. W pobliżu Oruro znajduje się Park Narodowy, leżący w obrębie wulkanu Sajama. Znajdują się w nim gejzery i gorące źródła oraz około 300 tajemniczych rysunków, które swą formą przypominają geoglify z Nazca.

Boliwię nie bez powodu określa się mianem Tybetu Ameryki. Jest bardzo mistyczna i uduchowiona, a wszechobecne górskie pejzaże sprawiają wrażenie, że znajdujemy się na dachu świata. Prawa logiki tu nie funkcjonują, a prawa rynku panują tylko w dużych miastach. Choć nie ma morza, obchodzi się Dni Morza, a kurczaka nie uznaje się za mięso. Czy kiedyś tam dotrę? Wzorem Boliwijczyków, którzy nigdy nie mówią „nie wiem”, bo w ich kulturze uchodzi to za nietakt, z całą pewnością odpowiem „TAK”. A kiedy? To nieistotne, bo szczęśliwi czasu nie liczą. Indianie już to wiedzą – właściwie nie używają zegarków. Ja od dzisiaj też biorę z nich przykład, a swój czasomierz chowam głęboko w szafie.