Choroba wysokościowa – postrach wspinaczy

Objawy choroby

Choroba wysokościowa w każdych wysokich górach objawia się podobnie. Do typowych jej dolegliwości należą: ból i zawroty głowy, bezsenność, drażliwość, bóle mięśni, zmęczenie, utrata apetytu, nudności lub wymioty, problemy z oddawaniem moczu, a w cięższych przypadkach – obrzęki twarzy, rąk i nóg. Pierwsze objawy pojawiają się po 12-24 godzinach przebywania na dużej wysokości. Potęgują się nocą. Istotne jest, aby podczas wyprawy umieć obserwować siebie i partnera.

U osób wyjątkowo wrażliwych mogą wystąpić jej ciężkie objawy: obrzęk płuc i obrzęk mózgu.

Wysokościowy obrzęk płuc (ang. high altitude pulmonary edema – HAPE) pojawia się w następstwie zwiększenia ilości płynów w płucach, co powoduje utrudnioną wymianę tlenu z płuc do krwiobiegu. Grozi śmiercią, jeśli chory nie zejdzie szybko w dół. Objawia się uczuciem duszności oraz płytkim oddechem. Ponadto chory czuje się skrajnie osłabiony, kaszle, a jego skóra przybiera sine zabarwienie. Na HAPE zapada 2,5 proc. osób przebywających powyżej 4500 m n.p.m.

Wysokościowy obrzęk mózgu (ang. highe altitude cerebral edema – HACE) występuje, gdy wyciek płynów z mózgu powoduje opuchnięcie wpływające na pracę centralnego systemu nerwowego. Pojawia się w następstwie przewlekłego i głębokiego niedotlenienia. Jest najniebezpieczniejszą odmianą choroby wysokościowej. Nieleczony prowadzi do śpiączki bądź śmierci. Oprócz objawów typowych dla AMS objawia się dezorientacją, zaburzeniem koordynacji ruchów, dziwnym zachowaniem.

„Czułem się tak, jakbym był bardzo pijany. Nie mogłem iść, nie zataczając się i kompletnie straciłem zdolność mówienia i myślenia. Było to naprawdę przedziwne wrażenie. Miałem w głowie jakieś słowo, ale nie byłem w stanie wymyślić, jak je wypowiedzieć” – wspominał himalaista Dale Kruse po wyprawie na Mt. Everest. Najniebezpieczniejsze przy obrzęku jest obezwładniające zmęczenie i przemożna potrzeba snu, która sprawia, że wielu alpinistów nie ma siły i chęci, by schodzić. W skutek czego zasypiają i umierają we śnie. Podobnie jak przy HAPE lekarstwem jest szybkie zejście na dół. Zapada na tą chorobę 2 proc. osób przebywających powyżej 4500 m n.p.m.

W konsekwencji niedotlenienia organizmu może pojawić się również tzw. efekt drugiego człowieka bądź tzw. gorączka szczytowa.

Efekt drugiego człowieka (występuje najczęściej powyżej 7000 m n.p.m.) polega na posiadaniu wrażenia, że ktoś nam towarzyszy podczas wspinaczki. Reinhold Messner, zdobywca korony Himalajów, wspominał po jednej z wypraw, że widział partnera, którego nie było.

Gorączka szczytowa (ang. summit fever) pojawia się zaś na wysokości 8000 m n.p.m. Otępiały mózg nie odbiera wówczas wszystkich bodźców z otoczenia. Widoczny w oddali szczyt wydaje się być niemalże w zasięgu ręki.

Zapobieganie

Nasz organizm może zaadaptować się do zmian wysokości – zaaklimatyzować. Wymaga to jednak czasu. Aklimatyzacja polega m.in. na zwiększeniu we krwi liczby czerwonych krwinek, w celu przyśpieszenia transportu tlenu wewnątrz organizmu. Większa ilość czerwonych krwinek zwiększa jednak lepkość krwi, co z kolei utrudnia pracę serca. Z tego powodu, np. Szerpowie, mają większe serca, które efektywniej pompują krew, a ich płuca i tkanki mają znacznie więcej naczyń włosowatych, co w konsekwencji ułatwia pobieranie i transport krwi.

Przyjmuje się, że poziom aklimatyzacji odpowiada wysokości, poniżej której nie odczuwa się objawów choroby wysokościowej. Dla większości ludzi jest to wysokość 2700 m n.p.m. W czasie aklimatyzacji pojawia się zazwyczaj: przyśpieszony oddech, przyśpieszone tętno, płytki oddech podczas wysiłku, zwiększone wydalanie moczu, kłopoty ze snem.

Po pierwsze wysokość musimy zdobywać stopniowo. Aklimatyzację, modelowo, powinno się rozpocząć już na wysokości 2500 m n.p.m. Potem należy pokonywać nie więcej niż 300-600 m różnicy poziomów na dobę. Najlepiej jak najwyżej wchodzić w ciągu dnia, a na noc schodzić jak najniżej, czyli postępować zgodnie z zasadą „wspinaj się wysoko, śpij nisko”.

Co równie ważne – na dużej wysokości powinno się dużo pić, min. 3 – 4 l płynów dziennie. Ponadto należy spożywać posiłki bogate w węglowodany, a wystrzegać się tłustych potraw, soli oraz produktów moczopędnych. Zdecydowanie unikać należy zaś alkoholu, tytoniu, czy nawet środków nasennych.

Chorobę należy przeczekać na tej samej wysokości. Jeśli jednak po dwóch dniach jej objawy nie ustąpią, należy zejść na niższą wysokość.

Lekarstwa i farmaceutyki

W Peru, Ekwadorze i Boliwii lekarstwem na chorobę wysokościową jest herbata z roślin koki – mate de coca, które można również żuć, a w obrębie masywu Kilimandżaro – napój z dodatkiem imbiru. W Chinach szczególne właściwości przypisuje się tabletkom z rożeńca górskiego (Rhodiola rosea), w tym właśnie zapobieganie chorobie górskiej. U nas na rynku dostać można środek profilaktyczny o nazwie Diamox lub Diuramid, nie pozbawiony jednak efektów ubocznych. Spróbować można również skorzystać z suplementów na bazie wyciągów z roślin np. z gingko bilboa. Na zwykły ból głowy zamiast ibuprofenu bądź aspiryny poleca się zażywać paracetamol (acetaminofen).

Przede wszystkim jednak nie należy bagatelizować objawów, ale mądrze się aklimatyzować. Szczyt jest w zasięgu każdego z nas, o ile podejdziemy do jego zdobycia z rozwagą i pokorą.