Skąd pochodzi wino – podróż do źródeł cennego trunku

Egipcjanie pozostawili nam dość dobrze udokumentowaną historię owego napoju – w Egipcie odkryto freski ze stągwiami winnymi sprzed czterech tysięcy lat! Dzięki temu wiemy, że produkcja wina była tam mocno rozwinięta. Na amforach podawano nazwę producenta, rok winobrania oraz nazwę winnicy, co znaczy, że Egipcjanie wymyślili też pierwsze etykiety!

Lek na wszystko

W starożytnej Grecji panowało przekonanie, że pijąc wino, zwykły śmiertelnik mógł stać się równy bogom (za napój magiczny, pozwalający zbliżyć się do istot wyższych, uważały wino też kultury Sumerów, Babilończyków oraz Egipcjan).

Starożytni Grecy uznawali wino również za panaceum. Wierzono, że pomaga w przypadku omdleń, ukąszeń jadowitych zwierząt, chroni przed zakażeniami i leczy wiele innych chorób.

Dionizos, bóg wina i kobiet, wśród starożytnych Greków uchodził za patrona tego trunku oraz wynalazcę winorośli. Podczas dionizyjskich obrzędów ich uczestnicy łączyli się, z niedostępną na co dzień, sferą sacrum właśnie za pomocą wina. Libacja, czyli wylewanie kilku kropel na ziemię, by zainicjować kontakt ze sferą nadprzyrodzoną, była nieodłączną częścią owych misteriów. Na określenie rytualnego pijaństwa grecy ukuli specjalny termin. Enthausiasmosto nic innego jak religijne zjednoczenie z bóstwem, zjednoczenie dokonywane w alkoholowych oparach.

Okazji, by raczyć się tym szlachetnym trunkiem było zresztą więcej. W trakcie sympozjonów, czyli całonocnych uczt, spożywano je w imponujących ilościach według pewnych niepisanych reguł. Spełniano trzy kratery (toasty): pierwszy za olimpijskich bogów, drugi za herosów, trzeci za Zeusa. Każdy z kraterów to około 50 litrów nierozcieńczonego wina. Jeśli przyjąć, że mieszano je z wodą w proporcjach 1:1, wychodzi 75 litrów na mniej więcej 10 osób.

Zresztą, nierozcieńczonego wina raczej nie pijano, gdyż uchodziło to za barbarzyństwo. Król Sparty, który właśnie w ten sposób spożywał trunek, miał opinię szaleńca i alkoholika. Może miało to też uzasadnienie praktyczne: Starożytni nie znali drożdży, dlatego po skończonym procesie fermentacji otrzymywali raczej słodką i gęstą marmoladę, aniżeli płyn, stąd konieczność dodawania wody. Nie tylko zresztą woda była istotnym dodatkiem do wina: zioła, żywica, woda morska, rzepa, jałowiec, ogórki i buraki – to wszystko miało podkreślać wyrafinowany smak trunku. Poza tym, taka mikstura dodawała, zdaniem greckich uczonych, sił witalnych. Znani są lekarze, którzy upijanie się winem zapisywali niemalże na wszystkie dolegliwości.

Zabójstwo za wypicie

To właśnie Rzymianom zawdzięczamy dzisiejszą kulturę picia wina. Starożytni rozpoczęli proces jego umasowienia: nie tylko szczepili krzewy i produkowali trunek w ilościach znacznie większych niż Grecy, ale również wprowadzili je „pod strzechy”. Już nie tylko wyższe warstwy społeczne mogły upajać się tym luksusem, ale także niewolnicy, którzy dostawali swoje dzienne porcje wina.

Nieuprzywilejowane były tylko kobiety – jedyne, co mogły pić to wywar z rodzynek. Katon poszedł nawet dalej – pijana niewiasta powinna zginąć! W starożytnej Italii powstał zwyczaj całowania kobiety w usta przez wracającego do domu męża. Powód wcale nie był romantyczny – mężczyzna sprawdzał po prostu oddech kobiety.

Uważano, iż jest ona zbyt słabą istotą, by sprostać upojeniu. Poza tym picie wina przez kobiety kojarzono z cudzołóstwem, dlatego rzymski obywatel był uprawniony w takich wypadkach do zabójstwa małżonki. Z czasem picie wina w starożytnym Rzymie z wyrafinowanej uczty zarezerwowanej tylko dla nielicznych, stało się plebejską rozrywką dla mas, której patronem był Bachus posiadający nieco mniej wdzięku niż jego grecki odpowiednik.

Kiedy woda staje się winem

Przemiana wody w wino w Kanie Galilejskiej była pierwszym cudem dokonanym przez Jezusa. Różnie interpretowano to zdarzenie: od tego momentu wszyscy mieli stać się równymi wobec Boga, znikają podziały społeczne, płciowe i rasowe. Metafora chleba i wina stała się centralną w całej Eucharystii, wielokrotnie pojawia się też w Nowym Testamencie. Nie oznacza to bynajmniej, że nową symbolikę przyjęto od razu i natychmiastowo ją zaadaptowano. Wręcz przeciwnie. Nie było łatwo przepędzić Dionizosa z winnic. Jeszcze w kilka wieków po śmierci Jezusa zdarzało się, iż przyzywano imię greckiego boga podczas tłoczenia wina, z czym nie mógł pogodzić się Sobór. Dionizos zamiast Kyrie Elejson? Tak być nie może! Próbowano więc przemycić pewne chrześcijańskie elementy, m.in. nadając winnicom patronów znanych z opowieści biblijnych. Z różnymi skutkami zresztą.

Większość zwyczajów starożytnych dziś wywołuje śmiech na sali. Nie do pomyślenia jest, aby ktoś zabijał kobietę za to, że skusił ją ponętny zapach czerwonego trunku. Bywa, że to one są obecnie najlepszymi degustatorkami. Mamy w Polsce nawet jedną mistrzynię świata!

Trzeba przyznać Starożytnym z całą stanowczością, że to właśnie dzięki nim kultura picia wina pojawiła się w wielu częściach świata. Gdyby nie wynalazek wina, zapewne byłoby więcej chorych i nieszczęśliwych obywateli. Wielu nie doświadczyłoby olśnień umysłu i namacalnej obecności bóstwa. Nad jakością win pracowano przez całe wieki, a w niektórych miejscach, np. we Francji, enologia („winoznawstwo”) stała się gałęzią nauk akademickich.

To tyle na początek. Przemierzając Azję Mniejszą, Egipt, Grecją czy Włochy nie zapomnijcie, że to tam rodził się ten szlachetny napój.