Tajemnice Hajastanu

 

Chaczkar

fot. Marta Pieńkowska

Do dzisiaj w katedrze w Eczmiadzynie przechowywane są relikwie ze szczątkami Arki Noego, które przyniósł z góry Ararat mnich Akop Mcbnaci. Co ciekawe, nazwa tej świętej góry nie ma nic wspólnego z chrześcijańską tradycją. Pochodzi ona od Ary - bożka śmierci i odrodzenia z epoki brązu.

Jeden z potomków Noego Hajk zebrał rozsiane wokół jeziora Wan plemiona. Od jego imienia Ormianie nazwali swój kraj Hajastanem. Potomek Hajka Aram miał być pierwszym królem półmitycznego królestwa Bijajna.

Swoją legendę ma również największe jezioro Armenii - Jezioro Sewan. Dawno, dawno temu ze szczytu Daldagu (Wściekła Góra) zaczęły wydobywać się kłęby czarnego dymu i lawa, która zatarasowała wyjście z doliny. Wody w rzece wezbrały i tak powstało Jezioro Sewan. Inna opowieść głosi, że dotarli tutaj Ormianie znad Jeziora Wan. Z tęsknoty za jeziorem, które opuścili, nazwali owo jezioro Sewan, czyli Czarny Wan.

Armenia słynie z gościnności. Prawie zawsze po wejściu do ormiańskiego domu, gość zostaje poczęstowany posiłkiem, bądź czymś do picia. Spotkania odbywają się przy bogato zastawionym stole. Picie alkoholu jest czymś w rodzaju rytuału. Mistrzem ceremonii jest tamada, który wznosi toasty i udziela głosu innym uczestnikom uczty. Tamada pilnuje tempa picia alkoholu i decyduje o przebiegu spotkania.

Toasty są zazwyczaj bardzo długie. Wyrażają szacunek, radość ze spotkania, mówią o przyszłości i przeszłości. Po wygłoszeniu toastu należy spełnić prawo drugiego toastu. Jest to coś w rodzaju odpowiedzi na wcześniejszy toast. Nie można wznosić toastów za cokolwiek. Muszą one wyrażać konkretną intencję.

Tak mógłby brzmieć toast ormiański: "Niech dobry Bóg, który stworzył tę winorośl, z której zrobiliśmy tę wódkę, który sprawił, że słońce ogrzewało jej liście, który zesłał deszcz, żeby rosła i dojrzewała, który zesłał wiatr, żeby nas chłodził, kiedy ciężko pracowaliśmy, zrywając winogrona, żeby sprawił, abyśmy jeszcze kiedyś mogli zobaczyć Armenię, żebyśmy mogli brać kolejne lekcje w trudnej sztuce ormiańskich toastów. Anusz." (Anusz to coś w rodzaju naszego "na zdrowie".)

 

Uczta

fot. Marta Pieńkowska

Będąc w Armenii, nie można nie spróbować przepysznej kuchni, która ma już prawie trzy tysiące lat. Jest bardzo różnorodna i aromatyczna. Potrawy są przygotowywane z dodatkiem świeżych lub suszonych ziół. Najbardziej popularne zioła i przyprawy to bazylia, kolendra, estragon, czosnek, pieprz i kminek. Warto spróbować takich potraw, jak dolma - gołąbki zawijane w liście winogron, czy chasz - słona zupa gotowana na kości wieprzowej. Daniem o znaczeniu patriotycznym jest harisa.

Ormianie bardzo lubią desery. Na specjalne okazje przygotowuje się ryż z rodzynkami w kształcie góry Ararat. Warto spróbować również pachlawy, czyli ciasta orzechowego w formie płatów połączonych miodem. Armenia słynie z przepysznych koniaków. Przeciętna zawartość alkoholu to 40-57 proc. Koniak podaje się schłodzony z czekoladą, cytryną lub cukrem, do kawy i owoców.

Rodzina jest podstawą ormiańskiego społeczeństwa. Składa się zazwyczaj z dwudziestu lub więcej członków. Pod jednym dachem żyją często trzy lub cztery pokolenia. Na czele rodziny stoi dziadek, a po jego śmierci ten przywilej przejmuje jego żona. Obyczaje ślubne są bardzo bogate. Przyszli małżonkowie zostają sobie obiecani. Rodzina mężczyzny prosi ojca kobiety o pozwolenie na zaślubiny. Przyszła żona dostaje od przyszłego męża "pierścionek obietnicy". Co ciekawe, to rodzina mężczyzny pokrywa koszty całego wesela. Rozwody są tutaj niezwykłą rzadkością.

Istnieje sporo różnych tradycji, np. w Nowy Rok bądź czyjeś urodziny należy trzykrotnie zawiązać nitkę wokół palca i pomyśleć życzenie. Jeśli ktoś wchodzi przez drzwi frontowe, musi przez nie wyjść. Ormianie mówią, że nie powinno się zaczynać niczego we wtorek, bo nigdy się tego nie skończy.

W Armenii bardzo popularne jest koronkarstwo. Prawdopodobnie zostało ono rozpowszechnione już w czasach przedchrześcijańskich. Zazwyczaj koronki są wykonywane tylko za pomocą igły i nitki. Ozdabia się nimi prawie wszystko - od tradycyjnych chust aż po bieliznę. Armenią słynie również z dywanów. Najstarszy pochodzi ze wsi Banats. Na dywanach najczęściej pojawiają się motywy smoków i orłów.

Ormianie bardzo lubią muzykę. Jednym z najpopularniejszych instrumentów jest duduk (trochę przypomina flet). Zarówno tradycyjne muzyka folkowa, jak i muzyka sakralna nie są oparte na skali europejskiej, ale na systemie tetrachordów. Tetrachord to cztery kolejne dźwięki zawierające się w kwarcie czystej (np. w gamie C-dur - c, d, e, f). Ostatnia nuta tetrachordu jest jednocześnie pierwszą nutą następnego. Tańce ormiańskie są jednymi z najstarszych i najbardziej różnorodnych na Bliskim Wschodzie.

Duduk:

Armenia słynie również z kołysanek. Charakteryzują się one prostym rytmem i powtarzającymi się zwrotami. Większość z nich pochodzi ze wsi. Opowiadają o tęsknocie, czasami wyrażają smutek i wątpliwości matki. Zawierają zwroty do Boga i Matki Boskiej.

Dużą rolę w społeczeństwie ormiańskim odgrywa religia. Ponad 90 proc. mieszkańców Armenii należy do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, który jest bardzo rytualny i konserwatywny. W Armenii można odnaleźć wiele wyjątkowych relikwii, np. włócznię, którą przebito bok Chrystusa, fragment Drzewa Życia, fragment Krzyża Chrystusa, prawą dłoń św. Grzegorza Oświeciciela, czy relikwie św. Jana Chrzciciela.

W wielu miejscach w Armenii można odnaleźć kamienne krzyże, czyli chaczkary. Najstarsze pochodzą z IV w n.e. Wczesne chaczkary przedstawiały symbole zarówno chrześcijańskie, jak i pogańskie. W XIII i XIV wieku wyrzeźbiono ponad 100 tys. kamiennych krzyży, a każdy z nich był niezwykle oryginalnym dziełem sztuki.

W zachodniej części kraju można spotkać wyznawców jezydyzmu. Jest to mieszanka zoroastryzmu, judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Społeczność jezycka jest bardzo zamknięta. Zawarcie związku małżeńskiego przez kobietę z wyznawcą innej religii wiąże się z wykluczeniem jej ze wspólnoty. Tej wiary nie można przyjąć, trzeba urodzić się Jezydem.

Armenia jest krajem o niezwykle bogatej historii i kulturze. Jest również kolebką chrześcijaństwa. Wiekowa tradycja miesza się tutaj ze współczesnością. Hajastan skrywa wiele tajemnic, których pewnie nigdy nie poznamy.