Birma – kraj, w którym czas stanął w miejscu

 

Młode pokolenie plemienia Paluang, liczącego kilka tysięcy głów. Trzydniowy trek z Kalaw nad Jezioro Inle.

fot. Tomek Nisztuk

Na fali przemian ustrojowych pod koniec lat 80tych na scenie politycznej pojawiła się córka bohatera, liderka opozycji, Aung San Suu Kyi. Wojsko nie uznało jej demokratycznych postulatów. Jej partia, National League for Democracy, została zdelegalizowana, a liderka osadzona w areszcie domowym. Na kraj nałożono sankcje gospodarcze. W 1991 roku Suu Kyi została laureatką pokojowej Nagrody Nobla. Dramatyczne sceny z Birmy zostały sfotografowane przez zagranicznych dziennikarzy i opublikowane w mediach. Świat był zszokowany, Birma napiętnowana. Kraj uległ jeszcze większej izolacji. Rząd usiłował reagować. Rok 1996 ogłoszono Rokiem Turystyki. Inicjatywa upadła w przedbiegach przez antykampanię organizacji pozarządowych. Generałowie dali sobie spokój z próbą ożywienia birmańskiego przemysłu turystycznego i skupili się na handlu surowcami, szło nieźle. Najwyraźniej jednak wojsko stwierdziło, że izolacja nie ma większego sensu i poszło na ustępstwa. Rozpoczęła się kontrolowana droga do demokracji. Uchwalono nową konstytucję, zmieniono nazwę kraju na Myanmar, wprowadzono nową flagę, wybudowano nową stolicę. Do bardziej prodemokratycznych kroków należało wypuszczenie z aresztu liderki opozycji oraz pierwsze od 20 lat wybory w 2010 roku.

Dynamiczne zmiany, nowy porządek, demokratyczna Birma. Rząd święci sukcesy. „Myanmar Times”, pierwszy anglojęzyczny tygodnik w Birmie, w stonowany sposób opisuje szybko poprawiającą się sytuację kraju. Niestety mało kto wierzy w nagłe oświecenie. Nawet Coca-Cola, którą można znaleźć wszędzie na świecie, wycofała się z oficjalnej sprzedaży w Birmie, by uniknąć oskarżeń o brak etyki. W rozmowie z pewnym restauratorem padają słowa: „Jesteśmy w połowie wolni”. Według jego słów podczas wyborów komisja przychodziła do domu wyborcy. Wymarzona sytuacja dla niejednego leniwego obywatela, jednak zdecydowanie nie zwiększa wiarygodności wyniku. Ludzie są w połowie wolni, ponieważ mogą swobodnie rozmawiać. Wcześniej bano się donosicieli.

Luźniejsza cenzura idzie w parze z drobnymi zmianami w innych dziedzinach. W Birmie nie ma bankomatów. Jedynie amerykańska waluta cieszy się wystarczającym prestiżem, by wymienić ją po godnym kursie, dlatego przed przyjazdem należy się zaopatrzyć w banknoty dolarowe doskonałej jakości. Najdrobniejsza skaza wyłącza banknot z obiegu. Dolary jak wszyscy turyści wymieniamy na czarnym rynku. Kurs oficjalny jest ponad stukrotnie zaniżony. Enigmatyczny czarny rynek, czyli tzw. cinkciarze, do tej pory rzeczywiście oferowali najlepszy dostępny kurs wymiany. Od miesiąca jednak sytuacja się zmieniła i nieco lepszy kurs można dostać w państwowym banku. Wojsko jest świadome procederu i też chce zarabiać. W rzeczywistości większość turystów bojkotuje bank i trzyma się tradycyjnej techniki. W najnowszej edycji przewodnika (grudzień 2011) ani słowa o ostatnich zmianach.

 

Mnich podczas modlitwy w Ananda Paya, Bagan.

fot. Tomek Nisztuk

To o czym słyszymy lub czytamy, tego nie widzimy. Turysta przebywa w innym kraju niż jego mieszkańcy. Na scenie są przyjemności, cała reszta skrzętnie schowana za kulisami. Władza chowa się za zasłonami i uważnie obserwuje jak turyści przechadzają się po jej mieszkaniu. Doświadczenie rzeczywistej sytuacji mieszkańców niewielkie. Mamy wrażenie, że przebywamy w wolnym kraju. Sielska atmosfera, życzliwi ludzie. Czujemy się tu dobrze. Zdecydowanie nie sprawdziły się obawy rodziców.

Podróżujemy jedynie po rejonach otwartych dla obcokrajowców. Praktycznie całe pogranicze zostało zamknięte. Oficjalne wytłumaczenie – walka z partyzantami, według przewodnika bardzo brutalna. Masowe przesiedlenia ludności i gwałty. Zupełnie nie ta bajka, w której żyjemy. Na ulicy słyszymy, że rząd ma tam swoje interesy, wydobywa złoto i produkuje narkotyki. Prawdopodobnie prawda leży po środku.

Skłamię jeśli powiem, że kontaktu z władzą nie ma. Owszem jest, ale bardzo sporadyczny. Pierwszy raz przy wnioskowaniu o wizę, jeszcze w Hongkongu. Cała procedura odbywa się szybko i bezproblemowo. Następnie kontrola paszportowa na lotnisku w Yangonie, również przebiega bardzo sprawnie. Ostatni bezpośredni kontakt to moment płatności za bilety wstępu do regionów turystycznych. Birma ma względnie standardowy zestaw atrakcji i wszędzie, gdzie jest dużo turystów, rząd życzy sobie opłaty za właściwie nie wiadomo co. Tak jakby się kupowało bilet wstępu na Mazury lub Podhale.

W kontekście turystyki wojsko interesują dwie kwestie, informacja i pieniądz. Skrzętnie zbiera informacje o tym, gdzie przebywamy. Każdorazowo przy rejestracji w hotelu należy podać zestaw danych. Osoba z recepcji dopilnuje, by żadna rubryka nie została pusta. Ma motywację, ponieważ później sama zostanie z tego rozliczona. Kontrola przychodzi w nocy. Pieniądz, to wspomniane już bilety oraz szereg przychodów pośrednich. Do osób bezpośrednio związanych z władzą należą najważniejsze firmy. Trzeba uważać na to, co się je, pije i gdzie się śpi. Wybór firm niezwiązanych z rządem to popularna forma oporu turystów przeciwko dyktaturze.

Buntują się sami Birmańczycy. Aktywny opór nie jest powszechny, ale zauważalny. Aktualnie około dwa tysiące więźniów politycznych znajduje się w areszcie domowym. Stopniowo junta wypuszcza kolejnych na wolność. Sami byliśmy świadkami odwiedzin świeżo uwolnionego ekspremiera w największej pagodzie (świątyni buddyjskiej) Shwedagon Paya. W Mandalay, centrum kulturalnym Birmy, można się wybrać na występ kabaretu The Moustache Brothers. Spektakl odbywa się codziennie wieczorem w przydomowym garażu. W kameralnej atmosferze bracia nabijają się z rządu. Niewybredna satyra polityczna przysporzyła im sporych problemów. Dwóch spośród trzech braci trafiło do więzienia. Aktualnie władza toleruje nieprawomyślne żarty pod warunkiem, że na spektaklu nie ma Birmańczyków. Mimo międzynarodowego rozgłosu komicy pozostają skromni. W ciągu dnia przed spektaklem można z nimi bez problemu przeprowadzić nieskrępowaną rozmowę w tym samym garażu.

 

Zachód Słońca nad Bagan. Widok na buddyjskie pagody.

fot. Magdalena Kuśka

Najlepszym przykładem aktywnego oporu jest Suu Kyi. Liderka opozycji mieszka w Yangonie przy ulicy Uniwersyteckiej. Postanowiliśmy wybrać się w to miejsce zaraz po odwiedzeniu pary białych słoni, które zostały znalezione kilka lat temu na północy kraju i aktualnie rząd chwali się nimi przed turystami. Na rogu ulicy Uniwersyteckiej stoi budka ze strażnikiem w środku. Nikt nikogo nie zatrzymuje ani nie legitymuje. Strażnik tylko patrzy, kto wjeżdża. Kolejne dwie budki spotykamy po drodze. Podjeżdżamy pod dom, istna twierdza. Mimo zakazu zdjęć udaje się nam zrobić kilka ujęć z samochodu. Taksówkarz nie chce się zatrzymać. Staje na pobliskiej stacji benzynowej. Podchodzimy pod dom. Niewiele widać, ponieważ działka ogrodzona jest wysokim murem zwieńczonym drutem kolczastym. W sąsiedztwie posesji znajduje się rudera, na pierwszy rzut oka opuszczona. Przy drugim rzucie oka zauważamy ruch na piętrze. Ktoś się nam przygląda. Zapewne bezdomni...

Bieda jest duża. Mało kogo stać na samochód. Za galon paliwa płaci się 4 USD. Większość społeczeństwa pozostaje w domu rodzinnym i żywi się tym, co na własną rękę wyhoduje. Przeciętna płaca dla osoby bez specjalnych kwalifikacji wynosi 50 USD. Absolwenci uniwersytetu zarabiają dwa razy więcej. W rzeczywistości wyższe wykształcenie nie faworyzuje na rynku pracy. Brakuje stanowisk wymagających specjalistycznej wiedzy. Dlatego studiuje się dla prestiżu, a dużo praktyczniej kształcić się w rzemiośle. Jeden z niewielu kierunków studiów dający wymierne korzyści to języki obce, które w połączeniu z turystyką dają pieniądze.

Jedną z popularnych opcji w trakcie pobytu w Birmie jest trzydniowa wędrówka z przewodnikiem do jeziora Inle. Tani przewodnik ze znajomością angielskiego dostaje za trzyosobową grupę 80 USD. Przewodnik specjalizujący się w konkretnych krajach i mówiący w większej liczbie języków kosztuje odpowiednio więcej.

 

Birmańczyk własnoręcznie łowiący ryby przy moście Ubein, Amarapura.

fot. Tomek Nisztuk

Baza turystyczna w Birmie jest dobra jakościowo, skromna pod względem ilości i zdecydowanie nieprzygotowana na nagły wzrost zapotrzebowania. Niedobór miejsc noclegowych winduje ceny. Podróżuje się drogo w porównaniu z innymi krajami Azji Południowo-Wschodniej. Widać, że są tam niezbędne szybkie i duże inwestycje. Innym niebezpieczeństwem, na które pieniądze nic nie zaradzą, a wręcz mogą pogorszyć sytuację, jest nastawienie ludzi do turystów z Zachodu. Birma znana jest z autentyczności i życzliwości mieszkańców. Lokalni traktują obcych bardziej jak ciekawostkę niż źródło dochodu. Zawsze tak jest w miejscach odizolowanych. Bardzo wiele krajów azjatyckich dramatycznie straciło na atrakcyjności ze względu na ludzką chciwość i brak umiaru w próbach nakłonienia do zakupu rzeczy zazwyczaj zupełnie niepotrzebnych. Natarczywość, podwajanie cen i żebranina zniechęcają do mieszkańców danego kraju.

Szczególnie drastycznym przykładem jest popularny w ostatnich czasach Wietnam, gdzie trzeba każdemu patrzeć na ręce, by nie stracić majątku. Birmańczykom grozi to samo. Od ich kultury jak i od zachowania turystów zależy dalszy rozwój wydarzeń. Zdarzają się sporadyczne przypadki zbytniej natarczywości, jednak ogół Birmańczyków jest bardzo sympatyczny i życzliwy.

 

Mnich w pociągu. Trzydniowy trek z Kalaw nad Jezioro Inle.

fot. Tomek Nisztuk

Fundamentem życia społecznego jest buddyzm. Każde dziecko w wieku dziesięciu lat musi przywdziać ceglasty płaszcz i ogolić głowę. Mnisi żyją z jałmużny, którą codziennie z rana zbierają, chodząc po okolicy. Nierzadko jałmużna przybiera formę żebraniny, co mocno odchodzi od pierwotnego założenia. Z jednej strony mnisi żyją bardzo skromnie, jednak rodziny chętnie wysyłają swoje dzieci do pagody, by chociaż na chwilę pozbyć się ciężaru utrzymania dodatkowej osoby. Buddyzm sam w sobie jest religią bardzo pozytywną i zakłada skromność. Z drugiej strony charakterystycznym elementem birmańskiego krajobrazu są złote wieże świątynne, tzw. stupy oraz złote posągi buddy. W centrum Yangonu znajduje się 100-metrowa stupa Shwedagon Paya, zbudowana ze szczerego złota, na której szczycie mieni się 4200 kamieni szlachetnych. Złoto warte jest kilkaset milionów dolarów. Dla Birmańczyków to największa świętość. Zewnętrznego obserwatora nieco szokuje kontrast pomiędzy przepychem świątyń i biedą ogółu.

Czas ruszył z miejsca dla wybranych. Dla większości zmiana ma charakter pozorny i nie znajduje bezpośredniego przełożenia. Władza dąży do otwarcia kraju dla turystów, chce zarabiać i temu celowi podporządkowuje wszelkie działania. Birmańczycy pozostają ludźmi zniewolonymi i nie ma odgórnej woli do zmian. Mimo to odpowiedź na pytanie: „Czy kochasz swój kraj?”, „Czy jesteś szczęśliwy?”, jest twierdząca. Paradoksalnie skomplikowana sytuacja mieszkańców czyni go jeszcze ciekawszym i przyciąga turystów.

Na swój sposób można przyrównać Birmę do Polski z czasów komunizmu, szczególnie z okresu stanu wojennego. W tym kontekście młode pokolenie, czyli my, poprzez podróże może zobaczyć jak wiele zależy od samych ludzi i od ustroju. Możemy doświadczyć jak duży jest skok i docenić to, co sami osiągnęliśmy. Może to zabrzmi brutalnie, ale doświadczenia birmańskie pomagają pozytywnie nastroić do własnego środowiska. Sprawdza się stara prawda, że podróże kształcą i między innymi dlatego warto zwiedzać świat, by później z radością wracać na swoje.