W krainie Swanów – Gruzja

Jadąc do Swanetii

Kaukaskie szczyty dookoła Mestii. Fot. Ewa Pluta

Studiując mapę Gruzji, zapomniałam o jednej, podstawowej regule: w tym wypadku też trzeba pamiętać o względności kulturowej. Droga oznaczona na mapie gruzińskiej jako krajowa wcale nie musi oznaczać tego samego, co na przykład w Polsce. Fakt istnienia na mapie nie gwarantuje tegoż w rzeczywistości. A jeśli nawet już, to droga wcale nie musi być przejezdna. A jeśli jest przejezdna, to nie zawsze możemy liczyć na jakikolwiek ruch kołowy.

Przekonałam się o tym dość szybko, kiedy po kilkugodzinnej jeździe z Tbilisi do Kutaisi, a następnie do Lentekhi usiłowałam złapać stopa. Z mapy jasno wynikało, iż droga (sygnatura pokaźna, porządna, jak na oznaczenie krajowej drogi przystało), co prawda serpentynami, ale pnie się, aż do Uszguli – najwyżej położonej wioski w Europie (2200 m n.p.m.). Po godzinie czekania ciągle byłam w tym samym miejscu, a po dwóch, 10 kilometrów dalej. Okazało się też, że przejazd do Uszguli jest niemożliwy o tej porze roku (druga połowa maja), bo śniegi, lód, a co za tym idzie, mała popularność trasy. Poza tym, odkąd wybudowano autostradę – bo tak Gruzini nazywają drogę z Zugdidi do Mestii – niewiele osób jeździ tędy do Swanetii.

Spotkani Gruzini widząc moją lekko zafrasowaną minę, zaoferowali podwiezienie do Kutaisi, bym stamtąd przesiadła się na pociąg i podążyła tą jedyną, właściwą drogą do Swanetii. Z pomocy skorzystałam skwapliwie i już za kilka godzin znalazłam się w Zugdidi, gdzie jak mnie zapewniano, miały jeździć marszrutki do Mestii. Marszrutki, owszem kursują do Swanetii, ale w porach porannych i popołudniowych, natomiast wieczorem ruch zamiera. Poza tym, choć odcinek liczy niespełna 200 kilometrów, to jedzie się tam około 6 godzin, bo infrastruktura ze względu na wysokość i warunki klimatyczne trochę szwankuje.

Nie szwankowało natomiast szczęście, które dopisało w najmniej oczekiwanym momencie: kiedy smętnie spacerowałam wzdłuż drogi prowadzącej do Mestii, szukając dogodnego i bezpiecznego miejsca na rozbicie namiotu, zatrzymał się samochód, a potem jeszcze jeden, tym razem wóz policyjny. Stróże prawa i porządku jechali do Beczo – 20 kilometrów od celu, spieszno mi było, żeby zobaczyć wieże, Uszbę, ośnieżone szczyty Kaukazu, więc skorzystałam z ich pomocy.

Jechaliśmy w kompletnej ciemności, światła niewiele pomagały – mgła ograniczała widoczność do 2 metrów, co może było pomyślnym zbiegiem okoliczności, bo droga pięła się coraz wyżej, po jednej stronie ograniczona przez pionową skałę, po drugiej natomiast nieograniczona już niczym. Na kilku zakrętach wystarczyło nieznacznie się wychylić, żeby zerknąć w przepaść. Jedyną osobą, którą to ekscytowało i trochę przerażało, byłam ja, natomiast pozostali pasażerowie, Swanowie zresztą, ożywiali się tylko wtedy, gdy jakiś wodospad przecinał nam drogę.

– Wstawaj, wstawaj!!! Uszba wyszła!!! – to krzyczeli moi gospodarze następnego ranka, kiedy jeszcze na wpół rozbudzona próbowałam dociec, gdzie jestem. Do Beczo dotarliśmy dopiero w środku nocy po 7 godzinach jazdy, co jak na panujące warunki, było niezłym wynikiem.

To, że „Uszba wyszła” jest faktem godnym odnotowania. Matternhorn Kaukazu, jak zwykle nazywa się ten szczyt, rzadko kiedy nie jest spowity mgłami. Odsłania się tylko na chwilę przy bardzo dobrej pogodzie, której zmienność stała się już legendarna i złowroga – Uszba co roku zbiera śmiertelne żniwo. Ciężkie warunki atmosferyczne i trudne podejścia czynią ją jedną z najbardziej niedostępnych gór na Kaukazie. Obserwowałam ją przez niespełna minutę, potem wierzchołek schował się za chmurami, ale… język opisu jest w tym momencie bezradny.

Mestia

Mestia. Fot. Ewa Pluta

To nie jest duża miejscowość: 2600 mieszkańców, domy rozsiane w dolinie rzeki bądź na stokach gór, sporo gospodarstw agroturystycznych, bo Swanowie stawiają na turystykę – i słusznie, bo to jeden z najciekawszych regionów w Gruzji, a jakby tego było mało, jeszcze te wieże, kamienne i wysokie. „Koszki” – tak nazywają je Swanowie w swoim dialekcie – były niegdyś obronnymi basztami, w których całe rodziny chroniły się przed niebezpieczeństwem, które mogło przyjść z każdej strony w tamtych niepewnych czasach. Także ze strony sąsiadów, gdy ci chcieli dopełnić „licwri” – rodowej zemsty. Dziś w wieżach nikt nie mieszka, ale niektóre z nich są udostępnione, można wejść, rozejrzeć się i uruchomić wyobraźnię: jak na takiej małej przestrzenie mieściła się cała rodzina i jej inwentarz, nie wspominając o tym, że oblężenie czasem się przedłużały do kilkunastu tygodni…?

Ulica Królowej Tamary, biegnąca przez środek miasteczka to też jego centrum, gdzie zlokalizowane są hotele, sklepy, bank, a nawet kafejka internetowa. Tutaj też jest Cafe Uszba, gdzie pospieszyłam od razu, bo pogoda była zbyt niepewna, by realizować jakiekolwiek turystyczne plany. Właścicielka kawiarni zaproponowała nocleg w prowadzonym przez siebie hotelu również z Uszbą w nazwie, więc skwapliwie skorzystałam (nocleg – 15 GEL, czyli ok. 30 zł).

O zmienności swaneckiej pogody można sporo opowiadać. Już następnego dnia świeciło słońce, kaukaskie szczyty były doskonale widoczne, pojawili się też inni turyści – Swanetia z roku na rok staje się coraz bardziej popularna. Podobnie jak Muzeum (wstęp 10 lari), gdzie zgromadzono ikony ocalałe z wojennych zawieruch i bezcenne okazy materialnej kultury Swanów, która rozwijała się na wpół niezależnie od gruzińskiej. Stąd tak odmienny od reszty kraju folklor i język, a raczej jeden z gruzińskich dialektów – swanuri. Kiedy pomyśleć, że na takim małym skrawku przestrzeni, w dodatku odciętym przez całe wieki od reszty świata, wytworzono i ocalono tyle perełek kultury, to nie dziwi fakt, iż cały region jest wpisany na listę Unesco i zaczyna być wymieniany pośród sztandarowych atrakcji Gruzji.

Jeśli chodzi o słynną swanecką porywczość, to nie miałam okazji się o tym przekonać. Jestem niemal pewna, że nie z powodu krótkiego, bo zaledwie trzydniowego pobytu tam. Przypuszczam, że to obiegowa opinia, która mogła mieć uzasadnienie w przeszłości i ówczesnych warunkach życia, a jednocześnie ma się nijak do współczesności. Może dziś na emocjonalny zryw Swana trzeba po prostu solidnie zapracować.

Z Mestii do Uszguli nie jest daleko, to zaledwie 50 kilometrów, ale pokonanie drogi zajmuje aż 3 godziny, przy czym transport publiczni nie istnieje, więc trzeba wynająć busa lub dżipa. Cena (180 lari, czyli ok. 360 zł) nieco zbiła mnie z tropu, podobnie jak i brak towarzystwa, by ją podzielić. Najwyżej położona osada w Europie, także z wieżami, kamiennymi uliczkami, z widokami, podobno, jeszcze bardziej spektakularnymi niż te mestyjskie, została więc planem na przyszłość. Oby niedaleką.

Jadąc z Mestii

 

Na gruzińskim autostopie

fot. Ewa Pluta

Druga i ostatnia marszrutka z Mestii do Zugdidi odjechała wcześnie rano i nic nie wskazywało, by pojawiła się tego dnia choćby namiastka transportu publicznego. Co więcej: Swanowie zapewniali, że już nic nie pojedzie w kierunku miasta, bo południe to stanowczo zbyt późna pora, żeby porywać się na takie eskapady. A jednak ktoś zdecydował się wyruszyć, nawet do samego Zugdidi! Ci śmiałkowie to dwaj gruzińscy żołnierze, spotkani wcześniej w hotelu Uszba. Jechaliśmy bardzo długo, pomimo że w dół, ciężarówka rzęziła, w bardziej dramatycznych momentach silnik zamierał, na zakrętach zaś pojazd niebezpiecznie zbliżał się do przepaści, szczególnie, kiedy z naprzeciwka nadjeżdżał inny.

Gdy nieopatrznie przyznałam się, że właśnie obchodzę swoje urodziny, żołnierze zahamowali gwałtownie tuż przed mijanym barem, jeden z nich szybko pobiegł do środka i równie szybko wrócił z czaczą – gruzińską wódką. Na moją europejską histerię: – Tak nie można! W drodze! Prowadząc! A gdzie przepisy! Olaboga! Tak nie można! – zareagowali po swojemu: – „My wszystko możemy”.

Niech to pozostanie kwintesencją Swanetii.