Uwaga! Kalkuta wciąga!

Podglądając ulice

Kalkuta budzi się mniej więcej kwadrans po szóstej. Najpierw życie skupia się wokół pomp z wodą. Porannej toalety nie można zaniedbać, dlatego tłum mężczyzn myjących się dosłownie na ulicy nie powinien dziwić. Granica prywatności po raz kolejny okazuje się względną. Wydaje się, że życie tutaj się zaczyna, leniwie toczy, a w końcu bezszelestnie zamiera. Wszystko na tej samej ulicznej scenie. Kilka kroków dalej: łaźnia dla kobiet, już nieco odgrodzona. Panie, chroniąc się przed wścibskim wzrokiem, zakrywają swoje kształty, nierzadko bujne, rozlicznymi chustami i za tym prymitywnym parawanem, w zwiewnej garderobie, dopełniają porannej toalety.

 

Kumartuli – zagłębie hinduskich dewocjonaliów

fot. Ewa Pluta

Celebruję ten czas, kiedy Kalkuta nie jest całkowicie rozbudzona. Szerokie kolonialne ulice jeszcze nie są szczelnie wypełnione przez nieskoordynowany, falujący i rozpełzający się we wszystkich kierunkach tłum. Pierwsze, nieśmiało wyciągnięte ręce żebraków, sklepikarze otwierający swoje włości, którzy dzień rozpoczynają obłaskawianiem bóstwa. Kadzidłem, owocami i kwiatami zaklinają rzeczywistość. Pewnie chmurne czoło Kali i tak się nie rozpogodzi, ale może chociaż dziś będzie podobne do wczoraj, a czas znowu zatoczy koło.

Niespieszny spacer po ghatach. Ganges wypluwa niestrawione odpady, śmieć się ściele gęsto, poranne ablucje trwają w najlepsze. Zresztą, trudno się dziwić. Gra jest warta świeczki. Zanurzyć się w Gandze, wziąć udział w pudży, jechać na pielgrzymkę, w końcu – umrzeć w Varanasi, to stworzyć szansę na wyrwanie się z zaklętego kręgu samsary. Systematyczne drążenie dziury w kole kolejnych wcieleń. Hindusi wiedzą o tym najlepiej.

Planowane cztery dni minęły już dawno temu. Początkowo niewinny flirt z Kalkutą przeradza się w trwałą zażyłość. Miasto okazuje się mieć matrioszkową budowę: kiedy zdzieram jedną warstwę, zaraz pojawia się następna, a potem kolejna.

Kalkuta kwiatowa

Jest też Kalkuta kwiatowa – ogromny targ roślin, które stąd wywędrowują do świątyń, by girlandami opleść szyje bóstw. Każdego dnia sprzedawcy przyjeżdżający tutaj z całego stanu, rozkładają swoje dobra na ziemi lub naprędce skleconych podkładkach z dykty. Zobaczyć kwietny market, to zaryzykować przeciążeniem zmysłów: kolorami, zapachami, odgłosami, bodźcami dotykowymi, których nazbyt wiele. Przejście z jednego krańca placu na drugi, wydaje się być początkowo niemożliwe, gdyż tłum w swojej masie nie idzie, lecz drga .

Targ kwiatowy widok z mostu Howrah. Fot. Ewa Pluta

– Jak oni to robią? – myślę, patrząc na ogromne kosze umocowane na głowach kupujących, całe szczelnie wypchane kwiatami.
– Jak oni to robią? – myślę, patrząc na setki kwiatów zwiniętych w płachtę i dźwiganych na plecach przez kilkuletnich chłopców.

Kwiaty można kupować na sztuki, ale powszechniejszą praktyka są zakupy hurtowe: sprzedawcy odmierzają kilka kilogramów chryzantem, gozdzików, margerytek czy róż. Gdyby wspiąć się na pobliski most Howrah, widać pomarańczowo – żółte morze kwiatów i tłum ludzi przemieszczający się z ich naręczami. Nic dodać, nic ująć.

Kalkuta artystyczna

Bynajmniej nie snobująca się, ale pewna swych inteligenckich korzeni. Mieszkańcy Kalkuty szczycą się swoimi ziomkami, z których wielu jest znanymi, nie tylko w Indiach, intelektualistami, poetami, pisarzami, filozofami… Dom noblisty Rabindranatha Tagore nigdy nie świeci pustkami, ciągle przetaczają się tam tłumu turystów, bo sława poety zdążyła już zatoczyć bardzo szerokie kręgi. Budynek jest raczej niepozorny, zbudowany z czerwonej cegły, otoczony klombami roślin. Przez wiele pokoleń należał do rodziny Tagore (Thakur), tutaj poeta przychodzi na świat, potem przestronne pokoje zamieniają się w sale wykładowe Uniwersytetu Rabindra Bharati, by z czasem nabrać muzealnego szyku obecnego tam do dziś. Wieczory są zarezerwowane dla spektakli światło-dźwięk, których niesamowitość daje wrażenie obcowania z innym światem.

Kalkuta ludowa

 

Kumartuli – zagłębie hinduskich dewocjonaliów

fot. Ewa Pluta

Obok tej Kalkuty istnieje inna, również artystyczna, ale na sposób ludowy. Kumartuli to stara dzielnica, w której jeden obok drugiego stoją warsztaty, gdzie powstają gipsowo – cementowe rzeźby bóstw. Dwumetrowa Durga przed pomalowaniem w najjaskrawsze z możliwych kolorów, nie wygląda tak strasznie jak zwykle. Gipsowy Hanuman w fazie przygotowywania nie wydaje się być jednym z najbardziej charakterystycznych bogów hinduskiego panteonu. Ot, na razie poczciwa małpa, która z czasem nabierze drapieżnych rysów. Zagłębie hinduskich dewocjonaliów jest szalenie interesujące, co zresztą potwierdzają grupki turystów przemykające od czasu do czasu. Nie mogę się nasycić tym widokiem zwielokrotnionych bóstw: dwadzieścia posągów Lakszmi stoi wyczekująco w jednym warsztacie, w drugim kilkunastu Ganeshów z pociesznymi brzuchami czeka, aż przygarnie ich jedna ze świątyń.

Kalkuta okrutna

Kiedy docieram do świątyni poświęconej okrutnej bogini Kali jest już po wszystkim. Girlandy kwiatów walają się bezużytecznie po świątynnej posadzce, w powietrzu czuć resztki kadzidła, gwar jakby mniejszy, ścisk nie tak dotkliwy. Czyżbym się spóźniła? Do świątyni Kali pielgrzymuje wiele hinduskich rodzin, by złożyć godną jej ofiarę: kapłan jednym, sprawnym ruchem podrzyna kozie gardło, krew rozbryzguje się po posadzce, familia oddycha z ulgą: pomyślność i dostatek są już zagwarantowane.

Świątynia Kali położona jest na terenie prastarej osady Khalighat, od której Brytyjczycy zapożyczyli późniejszą nazwę miasta. Ponoć to jedno z 51 miejsc, którym udało się ocaleć z kosmicznego zniszczenia zgotowanego niegdyś światu przez Sziwę. Zresztą bóg nie niszczył ot, tak bezmyślnie. Po śmierci swojej ukochanej żony Sati, wcześniejszego wcielenia Kali, najpierw wpadł w rozpacz, potem oburzył się na istniejący, niesprawiedliwy według niego porządek, a następnie zapragnął go unicestwić. W roli oponenta wystąpił Wisznu, który uciekł się do pewnego sprytnego fortelu: pokroił ciało Sati na 51 części, zamaszystym gestem rozrzucił je, a tam gdzie upadły, ziemia stawała się świętą, więc co za tym idzie, także niezniszczalną. Kalkucka świątynia Kali jest jednym z tych miejsc.

Kalkuta dobroczynna

Kalkuta ma też twarz miłosierną. Matki Teresy rodzaju męskiego i żeńskiego, skrojeni na miarę naszych czasów i własnych możliwości, mają tutaj swoje codzienne rytuały. Zbierają się o siódmej rano w Domu Matki Teresy. Jedzą śniadanie: zazwyczaj banany, chleb i wysokokaloryczne herbatniki, wszystko to obficie podlane czajem. Potem formują się w kilku lub kilkunastoosobowe grupy do spraw pomocy ludziom, którzy mieli mniej szczęścia. W Kalkucie zbudowano dla nich około 40 ośrodków. Właśnie tam jedzie międzynarodowy tłumek. Dzień w ośrodkach zaczyna się od prania, bo o godność podopiecznych dba się na różne sposoby, m.in. czyszcząc ich odzież. Kiedy woda z ostatnich bali zostanie już wylana, tłumek idzie spędzić czas z pacjentami. A robi się to na różne sposoby. Wszystkie działania podporządkowane są jednemu, nadrzędnemu celowi: nawiązaniu kontaktu. Zatem trzymają ich za ręce, głaskają, czasem zatańczą z nimi, innym razem wklepią krem w skórę o fakturze pergaminu. Bywa, że wystarczy posiedzieć, bo energia i tak znajdzie swoje ujście oraz kanał, by do tej drugiej osoby trafić.

Potem wielkie karmienie: dziesiątki metalowych talerzy i ryż z dhalem nasze powszednie. Dzień kończy się, kiedy ostatni talerz zostanie umyty.

Z Kalkuty wyjeżdżam niechętnie. Bardziej z obowiązku niż rzeczywistej chęci. Mam niejasne przeczucie, że z tym miastem jest troszkę jak z chińskim teatrem masek: aktorzy zmieniają je niepostrzeżenie, widz nie jest w stanie uchwycić tej jednej jedynej sekundy, kiedy łuska opada, by zrobić miejsce następnej.