W stepie szerokim

 

Odwrotna orientacja mapy miasta Ałmaty

fot. Piotr Pietrzak

Ciekawostką jest specyficzne wyznaczanie kierunków przez mieszkańców miasta, czym odróżniają się od pozostałych Kazachów. Kierunki poruszania się wyznaczają za pomocą punktu orientacyjnego i według niego poruszają się w górę lub w dół. Ponieważ całe miasto usytuowane jest jak gdyby na zboczu, „w górę” oznacza południe, w stronę Tien–Szanu. Nawet mapy mają zorientowane na odwrót: północ na dole, południe u góry. Góry znajdują się na górze mapy.

Zabawnym było, kiedy dwie mieszkanki Ałmaty, podczas pobytu w Warszawie chciały wspólnie dotrzeć do tego samego celu i jedna skręciła w lewo, a druga w prawo, ponieważ każda wybrała inny punkt odniesienia.

Obecnie stolicą Kazachstanu jest Astana („astana” z kazachskiego znaczy stolica), która znajduje się w północnej części kraju. Dzieli się na dwie części, starą i nową. Stara część niewiele różni się od polskich dzielnic z okresu realnego socjalizmu: szare bloki, wielka płyta. Nowa jest piękna! Bogata w kolory i kwiaty, symetryczna i czysta. „Szklane domy” wznoszą się dookoła, przykuwają wzrok turystów. W zasadzie wszystko jest tutaj godne uwagi.

Kto ty jesteś? Polak mały!

Dla większości Kazachów język polski jest trudny i niezrozumiały, wręcz egzotyczny, tak jakby to była jakaś dziwna odmiana języka rosyjskiego. Nie oznacza to jednak, że Polacy są im obcy. Stanowią przecież integralną część społeczeństwa. Ale jeden Polak, w sposób szczególny zasłużył się dla kultury tamtego narodu.

Antropolog Aleksander Zatajewicz, po zesłaniu do Kazachstanu nie popadł w żadnego rodzaju marazm, lecz postanowił podjąć się bardzo trudnego zadania, jakim było spisanie przeżyć i odczuć Kazachów zawartych w ich pieśniach. Ponieważ Kazachowie nie potrafili pisać, ustnie przekazywane teksty były równie nietrwałe, ulotne i zmienne, jak ich życie w stepie.

Zatajewicz musiał zatem każdej pieśni wysłuchać tylko raz, by zachować jej autentyczność i od razu zapisać tekst oraz muzykę. W ten sposób zdołał zebrać ponad tysiąc utworów. Dzisiaj, na odpowiedniku polskiej matury, zawsze pada pytanie dotyczące polskiego antropologa.



Bardzo mocno związane z tradycją, kulturą i historią ludu nomadzkiego są oczywiście konie. I chociaż współcześnie, te mechaniczne są ważniejsze, bo przynoszą większy prestiż ich posiadaczowi, to jednak tradycyjne, żywe konie nadal są wysoko cenione i hodowane.

Zapraszamy do stołu

Kazachowie są narodem bardzo gościnnym, otwartym na spotkania i na rozmowy. Są społeczeństwem kolektywnym. Wypada przebywać w towarzystwie innych ludzi, razem przeżywać wydarzenia. Nie wypada natomiast odmawiać poczęstunku. Byłoby to niemiłym gestem wobec gospodarzy. Przy najczęściej okrągłym, obiadowym stole, przy którym się kuca lub klęka, jak komu wygodnie, jest zawsze wyznaczone miejsce dla gościa honorowego.

 

Przyjęcie u kazachskiej rodziny

fot. Piotr Pietrzak

W diecie Kazachów bardzo dużą i ważną rolę odgrywa chleb. Jest smaczny i spożywa się go w dużych ilościach do wszystkich potraw. Zdziwienie budzi osoba nie jedząca chleba. Chleb jest albo krojony, albo rozrywany i rozkładany po całym stole, skąd biesiadnicy biorą go w dowolnych ilościach. Je się palcami, ze wspólnego półmiska. Raczej unika się sztućców, nie używa talerzyków. Ale dla Europejczyka można zrobić wyjątek.

Herbatę pije się z miseczek. Najczęściej jest to herbata z mlekiem. Po opróżnieniu, miseczkę podaje się gospodyni, a ona uzupełnia napój ze stojącego przy niej czajnika. Nie trzeba prosić o repetę. Gospodyni dobrze wie, co ma zrobić. Nie należy się również krępować, jest to całkiem normalna rzecz.

Być może ważniejszym od herbaty napojem jest kumys i szubat, otrzymywane ze sfermentowanego mleka odpowiednio kobyły i wielbłądzicy. Napój ten oczyszcza przewód pokarmowy, sprawia, że Kazachowie długie lata żyją w zdrowiu!

Z potraw mięsnych na kazachskim stole króluje wołowina i konina. Konina jednak jest droga, zatem jadana jest przy szczególnych okazjach. Niemniej, mięsa spożywają bardzo dużo. Jak sami z siebie żartują: są drugim narodem po wilkach w ilości spożywanego mięsa!

Wiwat Państwo Młodzi!

Ślub u Kazachów odbywa się dwuetapowo: najpierw do panny młodej przyjeżdża pan młody, by ją „wykupić”. U niej odbywa się pierwsza część ślubu. Następnie wszyscy jadą do domu pana młodego, gdzie odbywa się jego druga część. Dwojakiego rodzaju są również zaproszenia. Na tym od panny młodej widnieje tylko jej wizerunek. Na zaproszeniu od pana młodego są już umieszczeni oboje.

Wskazane jest, by na takiej uroczystości była jak największa liczba osób. Może być 200, ale nie zaszkodzi, jeżeli będzie 400. Jednak w obecnych czasach, kiedy młodzi mają ściśle określoną kwotę przeznaczoną na uroczystość weselną, na zaproszeniach zaznacza się, by goście nie zapraszali na dany ślub swoich znajomych, gdyż nie będzie dla nich miejsca.

Wśród Kazachów istnieje przekonanie, że jeżeli nie widziało się czyjegoś ślubu, to nie wierzy się w to, że dana osoba zawarła związek małżeński. Z tego właśnie powodu wszyscy chcą uczestniczyć w tej uroczystości! Ponadto wypada mieć ślub bardziej huczny od tego, który urządził sąsiad.

Salam alejkum!

Obecnie Kazachstan, oprócz autochtonów zamieszkuje ponad sto różnych nacji. Wszyscy oni, chociaż głównie trafili tutaj w drodze przymusu, zasymilowali się z tym krajem, są jego nieodłączną częścią. Ponieważ jednak jest takie zróżnicowanie narodowości, istnieje również zasadnicze rozróżnienie na to, co jest „kazachskie” oraz to, co jest „kazachstańskie”

„Kazachskie” dotyczy jedynie Kazachów: ich kultury, tradycji, potraw, etc. Wszystkiego, co jest związane z ich narodem, nacją. „Kazachstańskie” zaś dotyczy całego kraju: system, waluta, prezydent itd. Dotyczy wszystkich obywateli.

I chociaż Kazachstan ciągle jeszcze większości z nas kojarzy się raczej z przymusowymi wyjazdami w dalekie i nieznane strony, dzisiaj warto go odwiedzić dobrowolnie. Warto zobaczyć kraj ogromny, odmienny pod każdym względem od Polski; pod względem przyrody, ukształtowania terenu, zjawisk atmosferycznych. Odmiennej kultury i obyczajów. Ludzkich zachowań.


Burabaj. Fot. Piotr Pietrzak

Kraj, w którym można spotkać serdecznych i szczerych ludzi, którzy, nawet zupełnie obcą osobę potraktują jak gościa honorowego. Przyjmą do swojego domu, zaproszą do stołu i ugoszczą. Chociaż większość z nich, nawet współcześnie żyje skromnie. Ale przecież serca mają otwarte.