Pukając do Orientu bram – Stambuł

Jeden z najstarszych zabytków w Stambule jest pochodzenia egipskiego, a datuje się go na XV wiek p.n.e. Mowa o Hipodromie, który dziś jest jednym z ulubionych miejsc piknikowych mieszkańców miasta. Nie jest niczym niezwykłym zobaczyć całe rodziny, które na ławkach i skrawkach zieleni rozkładają wszelakie dobra, ciesząc się wolnymi chwilami oraz śródziemnomorskim klimatem.

Egzotyka, orientalizm, a może nawet rozpusta: w niedalekiej odległości od Hipodromu wyłania się pałac sułtański Topkapi, dziś oczywiście muzeum (wstęp: 20 TRY), którego najciekawszą część stanowi harem władcy (dodatkowa opłata za wstęp: 15 TRY). Sułtan utrzymywał w nim zastępy żon, nałożnic oraz eunuchów, których zadaniem było pilnowanie ich.

Turysta nieugięty i skrupulatny może kontynuować spacer, bo zaledwie kilkadziesiąt metrów dalej znajduje się miejsce szczególne, nieco mroczne, na pewno niesamowite, a oficjalnie uznawane za architektoniczny cud: Yerebatan Saray (Zatopiony Pałac), zbiornik zbudowany na fundamentach bazyliki, niegdyś zaopatrujący całe miasto w wodę. Nawet po całym dniu zwiedzania, kiedy stajemy się odporni na wszelkie atrakcje, las kolumn wyłaniający się z półmroku, ciągle robi wrażenie.

Nie samymi jednak zabytkami i wielkim dziedzictwem kulturowym turysta żyje, więc w końcu przychodzi czas na doznanie innego rodzaju. Mowa tutaj o kuchni tureckiej, na której odkrywanie i smakowanie warto zarezerwować więcej czasu.

Co się jada w Stambule

Jaki jest najlepszy sposób na, połowiczne chociażby, poznanie kuchni tureckiej? Od baru do baru, wyjść z jednej restauracji, by za chwilę trafić do następnej, nie znać umiaru w kosztowaniu sprzedawanych na ulicy specjałów. Ot, cały sekret kulinarnej eksploracji. Przy czym warto pamiętać, że dania podawane w miejscach turystycznych czasem mogą się mieć nijak do prawdziwej kuchni. Zatem chcąc poznać jej tajniki, oddalmy się nieco od Sultanahmet, czy Taksimu, idąc w stronę Aksaray lub nawet pokuśmy się o przejście przez most Galata, by już po drugiej, azjatyckiej części Stambułu spróbować tego i owego.

Zaczynając od oczywistości: kebab (w Stambule od 5 do 10 TRY), podawany na talerzu, w chlebku, jako szaszłyk, w yufce (rodzaj cienkiego ciasta). Cała rodzina kebabów obejmuje ponad dwadzieścia rodzajów, przy czym niektóre lokanty mają swój specyficzny sposób ich przygotowywania, dlatego nie sposób policzyć wszystkich jego mutacji. Podobnie jak w państwach ościennych, tutaj zupy są również nieodłączną częścią każdego posiłku. Pyszną ciorbę możemy kupić wszędzie (ok. 3-5 TRY), a jedna z jej odmian mercimek corbassi (czyt. merdżimek czorbasz), gotowana z soczewicy ociera się o ideał. Z potraw o rodowodzie bałkańskim jest jeszcze pilav, czyli wszelkie dania z ryżem, najczęściej mięsne z duża ilością gotowanych warzyw.

Turcja w świecie szerokim słynie ze swoich słodyczy, dlatego od baklavy, chałwy, czy lokum (rodzaj galaretki) uciec tutaj nie możemy. Turcy mają dwa swoje ulubione napoje, pierwszy pijany w porze cieplejszej: ayran (jogurt, zazwyczaj lekko solony) oraz sahlep na chłodniejsze dni. Ten ostatni przygotowuje się ze sproszkowanych bulw storczyka, mleka oraz cynamonu. Niestety kulinaria nieco zeszły na psy, więc częściej możemy się spodziewać sahlepu instant, podobnie, jak i kawy (tur. kahve), która już chyba tylko poza granicami kraju jest nazywana turecką. Pija się Nescafe i już.

Miasto nie tyle żyje na ulicach, ale w maleńkich knajpach, cayhanach (miejsca, gdzie zwykle pije się herbatę, czasem pali sziszę, zawsze spotyka znajomych), lokantach i barach z muzyką na żywo (dzielnica Taksim szczególnie obfituje w te ostatnie). Zatem, kiedy turystycznym obowiązkom stanie się zadość, tutaj koniecznie trzeba zajrzeć.

Co jeszcze robi się w Stambule

Stambuł to też miasto wód, bo cieśnina Bosfor i zatoka Złoty Róg wrzynająca się w kontynent stanowią jego centralny punkt. Chcąc przeprawić się na azjatycką stronę miasta albo wybieramy jeden z dwóch mostów, albo zdajemy się na prom (autobus morski) wypływający co kilka minut z zatoki Eminonu. Przystań podzielona jest na kilka stanowisk, a na ostanie z nich Boaz Haiti powinni udać się niesyci wrażeń, dla których rejs po Bosforze to szansa, by z innej perspektywy zobaczyć zabudowania miejskie, pałac sułtański, twierdze anatolijską i rumijską.

Nad zatokę Eminonu warto pójść także dla klimatu jarmarcznego, który się nad nią unosi. Na niewielkim skrawku terenu kręcą się turyści, naganiacze z firm przewozowych, sprzedawcy dosłownie wszystkiego. Przy czym warto pójść za podszeptami tych ostatnich i skosztować np. świeżo wyłowionych małż doprawionych kilkoma kroplami limonki.

Kolejnym, ważnym miejscem na turystycznej mapie Stambułu są bazary, na których zwykłe kupowanie urasta do rangi czynności mocno zrytualizowanej. Im lepsza znajomość owej etykiety, tym większe szanse, że produkt kupimy po przystępnej cenie. Takich miejsc jest wiele w Stambule, ale na dobry początek warto zawitać do najpopularniejszego z nich – Krytego Bazaru (tur. Kapali Carsi) i tutaj próbować zdolności negocjacyjnych. Kryty Bazar wzorem najlepszych arabskich suków (targowisko) poraża kolorami, zapachami i bogactwem dóbr wszelakich.

Niech nas nie przerażają ceny wyjściowe – to rodzaj gry, którą sprzedawcy namiętnie uprawiają. Rzecz, która kosztuje 20 lir na końcu może „odrobinę” stanieć: nawet do 6-7 lir. Nie bójmy się wykonywać dramatycznych gestów, niczym nasi słowiańscy przodkowie, wychodźmy ostentacyjnie ze sklepu, by za chwilę do niego wrócić. Albo w trakcie, albo w momencie dobicia targu sprzedawca na pewno zaproponuje nam szklaneczkę, bądź nawet kilka czaju, co zresztą w całej Turcji jest nawykiem powszechnym.

Istotnym aspektem kultury tureckiej, trochę zapożyczonym od starożytnych Rzymian, a następnie wzbogaconym o lokalne rozwiązania jest hamman, czyli turecka łaźnia parowa. W samym Stambule jest ich kilkadziesiąt, począwszy od tych typowo turystycznych, jak Caalolu Hamami, Cemberlitas Hamami, po małe, najtańsze odwiedzane głównie przez przyjezdnych z okolicznych wiosek, np. Kucukpazar Hamami.

Kiedy już znajdziemy się w łaźni otwiera się przed nami całe morze możliwości. Możemy wziąć banyo (kąpiel solo), kese (kąpiel z myciem przez drugą osobę) oraz masaj (kąpiel z masażem). Warto zdecydować się na wszystkie usługi: dać się ugniatać, polewać, masować, przewracać, namaszczać olejkami. Bywają łaźnie mniej profesjonalne, wtedy jesteśmy prostacko ubijani pięściami po plecach lub bardziej profesjonalne, gdzie w wysublimowany sposób będą ugniatać nam nasze bicepsy. W obydwu przypadkach wrażenia są niezapomniane.

Stambulski powrót do korzeni

Nie oznacza to bynajmniej powrotu do tureckich korzeni, ale naszych rodzimych, do dziada, pradziada Słowiana, którego materialny ślad istnieje po dziś dzień w postaci wioski określanej jako Polska. Polonezkoy (Adampol) to niewielka, licząca 700 mieszkańców osada, z których stu jest piątym lub szóstym pokoleniem Polaków osiadłych tutaj w XIX wieku. Wieś miała być azylem dla uciekinierów prześladowanych za udział w powstaniu listopadowym, których początkowo władze carskie oddelegowały na Kaukaz. Powstańcy uciekli stamtąd czym prędzej na tereny wschodniej Anatolii. Książę Adam Czartoryski, ojciec założyciel osady, postanowił, że trzeba ich skupić w jednym miejscu, dać ziemię do uprawy oraz minimalne poczucie bezpieczeństwa i przynależności.

Tak powstała wieś Adampol, która z czasem straciła swój rolniczy charakter na rzecz miejsca typowo rekreacyjnego, uwielbianego zresztą przez stambulczyków, którzy w jego zaciszu i pośród zieleni lubią spędzać wolny czas. Można też spotkać tam Polaków, z których wielu prowadzi pensjonaty i hotele. Komunikacja publiczna nie kursuje do wioski, dlatego jedynym rozwiązaniem są taksówki, własny samochód lub rower.

Jeśli myślimy, że kilkudniowy wyjazd do Stambułu nas nasyci, to jesteśmy w błędzie. Pożegnajmy się z nadzieją, że jedna wycieczka pozwoli, choć częściowo, poznać miasto. Sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana niż wydaje się nam, turystom. Współczesny Stambuł to miasto ciągłego mieszania się: przeszłość walczy o prawo bycia z buzującą teraźniejszością, przepych Orientu próbuje współistnieć z europejskim umiarem. Kontury dwóch wizji Turcji: postępowej i nowoczesnej kontra konserwatywnej i nacjonalistycznej tutaj ulegają zaostrzeniu. Stambuł jest jak lustro, w którym przegląda i dziwi się sobie cała Turcja. I nie tylko Turcja. Dlatego nad Stambułem trzeba się pochylić nie raz, nie dwa, a wiele, by odpryski tej różnorodności do nas trafiły.