Balkan Express - 13 dni 14 krajów

Kraje odwiedzone, kraje na trasie:

1. Czechy

2. Słowacja

3. Węgry

4. Serbia

5. Bułgaria

6. Grecja

7. Macedonia

8. Kosowo

9. Czarnogóra

10. Bośnia i Hercegowina

11. Chorwacja

12. Słowenia

13. Austria

14. Polska

Rozkład podróży:

1 Wrocław – Węgry (nocleg)
2 Węgry – Sofia (nocleg)
3 Sofia – Rodopy (Festiwal Kukerów w Szaroka Łyka) - nocleg
4 Szaroka Łuka – Sofia (nocleg)
5 Sofia – Saloniki – granica GR/MAC (nocleg)
6 Granica – Bitolia – Ohrid (nocleg)
7 Ohrid – Skopje (nocleg)
8 Skopje – Prizren – Prisztina (nocleg)
9 Prisztina – Rozaje (nocleg)
10 Rozaje – Podgorica – okolice Foca (nolceg)
11 Foca – Mostar – Dubrownik – Mostar (nocleg)
12 Mostar – Sarajewo – Lubljana (nocleg)
13 Lubljana – Wrocław

 

Trasa wyprawy

fot. Karolina Ceven

Koszt (poniesiony przeze mnie): 150 zł

Przy założeniu, że:

1)podróżujesz autostopem
2)śpisz w namiocie/korzystasz z gościny „dobrych ludzi”
3)masz ze sobą kuchenkę i butlę z gazem
- noclegi – 1 x hostel w Ljubljanie (20 euro/osoba)
- przejazdy – zrzuta na benzynę na trasie Sofia – Kukeri – Sofia – 20 zł/osoba
-wyżywienie – ok. 60 zł/osoba (10 zupek chińskich (12 zł), 0,5 kg makaronu (1,50 zł), sosy w proszku x 3 (6 zł); kaszka mleczno-ryżowa (5,50 zł); pasztety x 5 (7 zł); kisiele, budynie, gorące kubki (ok. 10 zł); chleb kupowany po drodze (ok. 10 zł); herbata, kawa, cukier – wyliczone (łącznie ok. 10 zł))

OPIS ODWIEDZONYCH MIEJSC:

Sofia – miasto-ameba. Począwszy od roku 2005 ewoluowała w tak zaskakujących dla mnie kierunkach, że dziś sama nie wiem, czy podane informacje będą aktualne.

Wiele miejsc można nazwać mieszanką, stykiem kulturowym, miastem sprzeczności. Do Sofii nie pasuje żadne z tych określeń, a równocześnie pasują wszystkie.

Sofia to starożytne pozostałości, którymi chlubią się Bułgarzy, stojące ramię w ramię z komunistycznymi pomnikami-gigantami, pod którymi zawsze leżą świeże kwiaty.

Sofia to potężne miasteczko akademickie, żyjące 24 h/dobę, z doskonale rozwiniętą infrastrukturą (pralnie, kafejki internetowe, wysokiej klasy restauracje, kluby go-go, kino, kręgielnia, supermarket, lodowisko, bazar). Jednak w żadnym pokoju w ponad 70-ciu betonowych molochów mieszkalnych nie uświadczysz zwykłej kuchenki, zlewu czy nawet stołu. Nie ma ich także na piętrach. Ani w całym budynku. Karaluchy, monstrualne grzyby na ścianach czy kolekcja zdechłych gołębi w przewodach wentylacyjnych są w standardzie pokoju.

Miasto strzelającej do siebie na ulicach mafii i slumsów cygańskich na przedmieściach.

Miasto pokolenia, które dopiero co uciekło ze wsi - pustoszejące w weekendy, z pięknymi kamienicami, których okna – dawnym zwyczajem biedoty – są zaklejane gazetami, w ochronie przed słońcem.

Słowiańskość, antyk, tureckość, romskość, wino, kobiety i śpiew.
Kościoły, meczety, synagoga, bazary z krojonym z brył masłem, galerie handlowe, kina z seansami za 2 zł.
Komunizm, historia, prawosławie.

 

Sofia - cerkiew Aleksandra Newskiego

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - boczna uliczka

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - braterstwo narodów

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - cerkiew sw. Petka w samym sercu miasta

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - cerkiew w patio parlamentu

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - dzieci miasta

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - fragment pomnika Armii Czerwonej

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - najwyżej położona stolica europejska

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - studenckie miasteczko

fot. Karolina Ceven

 

Sofia - studenckie miasteczko

fot. Karolina Ceven

Ohrid – 365 kościołów. Miasto światła. Ohrid zapiera dech w piersi. Zwłaszcza wiosną, gdy kwitną jabłonie. Nie wiem, czy kościołów jest rzeczywiście po jednym na każdy dzień roku, jednak ich obecność jest wyczuwalna każdym skrawkiem zmysłów.

Leżące nad malowniczym jeziorem, na pograniczu z Albanią, miasteczko dorównuje swym historyzmem chyba samemu Rzymowi. Antyczny amfiteatr ze starożytnymi śladami wandalizmu (gdy się dobrze przyjrzeć, można znaleźć wyryte w kamiennych ławkach hasła i inicjały), bardzo wczesnośredniowieczna, wciąż odkopywana przez archeologów, katedra z podłogą całą w mozaikach. Cerkwie, cerkwusie, cerkwunie. I – co najważniejsze – ślady szkół piśmiennictwa staro-cerkiewno-słowiańskiego. To tu św. Kliment z Naumem stworzyli cyrylicę, stąd rozeszli się w świat ich uczniowie. A sami byli uczniami Cyryla i Metodego, a to nie byle co!
Ohrid był stolicą prowincji rzymskiej Ilirii. Był też autokefalią. Był stolicą pierwszego cesarstwa bułgarskiego. Najeżdżany przez Słowian, Awarów, Rzymian, Bizantyjczyków, Bułgarów, Turków. Plus Serbowie. Plus Albańczycy. Nie zapominając o Macedończykach i Grekach. Ohrid – moja subiektywna perła Bałkanów.

 

Ohryd z widokiem na Albanię

fot. Karolina Ceven

 

Ohryd, cerkiew św. Zofii

fot. Karolina Ceven

 

Ohryd, wykopaliska archeologiczne

fot. Karolina Ceven

 

Ohryd

fot. Karolina Ceven

Skopje – Księga Rekordów. Miasto - walka. Walka o nowoczesność, o tożsamość, o język, o kulturę. Bardziej skrajnego miasta na całych Bałkanach nie ma – z jednej strony rzeki Wardar odbudowujące się najpierw w siermiężnym betonowym, teraz w stylu metal-szkło miasto, zrównane z ziemią w 1963 r. przez trzęsienie ziemi, z drugiej strony cudnie zachowana dzielnica zwana Małym Stambułem, z największymi na Półwyspie łaźniami tureckimi z XV w, meczetami, bazarem i sporą grupą muzułmanów.

Wszystko, czym Macedończycy mogliby się szczycić zostało zagrabione lub zapomniane. Smaczku dodaje wieloletni spór polityczny z Grecją o nazwę. Bułgarzy do dziś nie przyznali Macedończykom praw do języka i uznają macedoński za dialekt bułgarskiego. Buntowałam się na to wraz z mieszkańcami Skopje, ale coś w tym musi być, skoro mówiąc do nich po bułgarsku często słyszałam „skąd tak dobrze znasz macedoński?”.

Podobnie jest z Kalkutą, która rości sobie prawa do Matki Teresy, a ona właśnie urodziła się w Skopje. Czy którykolwiek Hindus wie, gdzie leży Skopje?

Biedni Macedończycy. W Unii ich nie chcą, sąsiedzi ich nie lubią, złóż naturalnych jak na lekarstwo, o język i historię muszą toczyć boje z silniejszymi. Nawet w stolicy liczba mieszkańców pochodzenia tureckiego, albańskiego i romskiego podważa ich siłę.
Ale jakie to wszystko jest piękne – ta codzienność obarczona historią. Te ulice, domy i place na gwałt przypominające minione wydarzenia. Mieszanina języków, wyznań, strojów, jedzenia... Koniecznie!

 

Sarajewo - przedmieścia

fot. Karolina Ceven

 

Skopje - Kamenen Most

fot. Karolina Ceven

 

Skopje - dzielnica albańska

fot. Karolina Ceven

 

Skopje - piątek przed meczetem

fot. Karolina Ceven

Prizren – kontrola kontrolowana. Pierwsze skojarzenie - Szar Płanina, u stóp których leży. Malowniczość okoliczności przyrody zachwyca już od progu. Sam dojazd od strony centralnego Kosowa mógłby wystarczyć. Droga wijąca się wapiennym wąwozem nagle się urywa i stajemy twarzą w twarz z cudem – Prizren, cud, który zmartwychwstaje. Drugie skojarzenie to szok, jaki przeżyłam spacerując wzdłuż rzeki i obserwując kawiarniane życie mieszkańców – jakby nie było – południowego kraju. Nic nadzwyczajnego – muzyka, śmiechy, stukot szklanek... Poziom gleby do pierwszego piętra już zmartwychwstał i ma się dobrze. Z wrażenia przystanęłam, gdy mój wzrok dopadł pięter tych samych budynków, w których mieściły się knajpki. Ciemne dziury wypalonych okien, zbombardowane, ostrzelane, ziejące pustką i osmaloną czernią... Nie wiem, czy jest to zachętą do odwiedzenia Prizrenu. Nie wiem, do dziś nie poradziłam sobie z emocjami, jakie wówczas przeżyłam. I choć wróciłam tam, by spróbować raz jeszcze, nadal nie wiem.

Namacalność śladów wojny to jedno. Bezsprzeczne dążenie człowieka do czerpania radości z chwil, w których życiu nie zagraża już żaden pocisk, to drugie. Do tego dochodzi trzecie skojarzenie – wszechobecna, choć w Prizrenie mało widoczna, obecność KFOR. Widok czołgów i opancerzonych wozów sprowadza na ziemię. Mieszkańcy udają, że ich nie widzą. Kontrolują emocje. A żołnierze kontrolują ich. Najmłodsza klęska demokracji na terenie Europy w prześlicznych okolicznościach przyrody.

 

Prizren - u stóp Szar Płaniny

fot. Karolina Ceven

 

Prizren kontrolowany

fot. Karolina Ceven

 

Prizren regulujący ruch drogowy

fot. Karolina Ceven

Prisztina – najmłodsza stolica. Do Prisztiny warto pojechać z kilku powodów. Nie jest tyglem kulturowym, nie znajdziemy tu też rażącej mieszanki stylów islamu i chrześcijaństwa. W Prisztinie znajdziemy głównie beton, asfalt i old schoolową nowoczesność, poprzetykane śladami przeszłości. W Prisztinie najważniejsi są ludzie. Chwila rozmowy z kimkolwiek z ulicy otwiera zupełnie inną perspektywę postrzegania historii. Kosowarzy w cudowny sposób skupiają się na przyszłości. Duma z niedawno osiągniętej niepodległości ginie wśród marzeń o świetlanym „jutrze”. Jest to doskonałą lekcją pokory dla nas, Polaków, którzy do dziś roztrząsają powstania narodowowyzwoleńcze z XIX wieku i karmią się dokonaniami przeszłych pokoleń.

Spacerując po mieście oczywiście można dostrzec dowody na niedawne wydarzenia – otoczone drutem kolczastym cerkwie, betonowe szkielety nieukończonych budowli czy wszechobecne ślady wdzięczności dla amerykańskich braci w postaci przedmiotów ozdobionych flagą USA, a nawet billboardy z... Billem Clintonem, jednak nie są to ślady dominujące, a przez to nieinwazyjne.
Prisztina jest najmłodszą stolicą europejską, do dziś nieuznawaną przez część krajów. Rozwija się dynamicznie i w dobrym kierunku. Warto tam zajechać choćby dlatego, by na żywo móc obserwować transformację kraju, miasta i narodu, taką, o jakiej my uczymy się z podręczników.

 

Prisztina - jeszcze przed ogłoszeniem niepodległości - ależ gdzie jest flaga Serbii...

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina - bazar

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina, New Born

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina - Thank you USA

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina - płot poległych

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina - Matka Teresa

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina pozdrawia B.C.

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina kontrastów

fot. Karolina Ceven

 

Prisztina codzienna

fot. Karolina Ceven

Wąwóz rzeki Piva – miejsce, w którym pozostawiłam duszę. Nie wiem czy będę potrafiła opisać to miejsce bez emocji, opierając się na suchych faktach.. Jadąc od strony Podgoricy do Bośni droga wije się krasowym wąwozem, którego ściany osiągają 1200 m. A potem jest jezioro. Turkusowe sztuczne jezioro, powstałe w wyniku budowy zapory. A potem jest granica Czarnogóry.

Stopa złapałyśmy o zmierzchu 50 km od granicy, wiedziałyśmy, że to nasi ostatni kierowcy. Jechali do Bośni, więc ucieszyłyśmy się, że nocleg wypadnie nam już w następnym kraju. Dwóch mężczyzn w zdezelowanym Jugu, palący fajkę za fajką, krajobraz za oknem i my.
Droga wiedzie najpierw nad rzeką, potem wznosi się wraz ze ścianami wąwozu. Czasem prowadzi tunelami wykutymi w skale, czasem jakimś mostem, czasem nad przepaścią. Rzucałyśmy się od okna do okna, by w pełnej krasie móc wszystko obejrzeć z rozdziawioną z zachwytu buzią. Aż dojechałyśmy do zakrętu za którym znienacka objawiało się jezioro.. Było tak pięknie, tak zachwycająco, tak... nienaturalnie wzruszająco, że z tego nadmiaru piękna się rozpłakałam, nie mogąc zapanować nad przepełniającym mnie szczęściem. Nigdy wcześniej i nigdy później mi się to nie przytrafiło. Zapamiętałam z tej podróży reakcję pasażera – Bośniak obserwując mnie we wstecznym lusterku dostrzegł moje łzy i bez namysłu odwrócił się do mnie z wyciągniętymi w dłoni papierosami, częstując na ukojenie płaczu. Wiedział, że nie palę. Zareagował jak umiał. Po męsku na kobiece łzy. Do dziś mu dziękuję.

 

Wąwóz rzeki Piva - z okien auta

fot. Karolina Ceven

 

Droga do Bośni - wąwóz rzeki Piva

fot. Karolina Ceven

 

Wąwóz rzeki Piva

fot. Karolina Ceven

Mostar – świadectwo. Jak na mój gust dysponując mniejszą ilością czasu spokojnie można ominąć Dubrownik na rzecz Mostaru. Bośnia w ogóle jest moim bałkańskim faworytem. A Mostar jest faworytem nad faworytami. Miast wielokulturowych w regionie jest mnóstwo. Tych z widocznymi śladami ostatniej wojny jeszcze więcej. Śladów antyku w połączeniu z panowaniem osmańskim i socjalistycznym za każdym zakrętem są tysiące. Na tym tle Mostar nie jest wyjątkowy. A jednak ma w sobie to „coś”, czego nie sposób wyrazić słowami. Może wąskie brukowane kocimi łbami uliczki pełne handlowego gwaru, może zapach pieczonych burków ze szpinakiem, może ostrzelane budynki graniczące ścianami z tymi, w których mieszkali „dobrzy sąsiedzi”? Może sam Stary Most, z którego w 20 metrową otchłań dzielącą go od turkusowej rzeki, skaczą lokalni śmiałkowie, jest tym magnesem? Z mostem w ogóle jest ciekawa sprawa – od niego nazwę wzięło miasto. Zbudowany z białego marmuru przez Turków przetrwał ponad 400 lat, by runąć z winy Chorwatów przed ponad dekadą. Odbudowany w pół roku dziś jest symbolem i wbrew jego mieszkańcom łączy dwie strony miasta w całość. Stronę muzułmańską, bośniacką, tę, która ucierpiała najbardziej (w 1991 r. było tu 35% Bośniaków) oraz tę chorwacką, chrześcijańską, tę która miała silniejszych przyjaciół spoza Bośni (w 1991 r. mieszkało tu 34 % Chorwatów). Mostar łączy, Mostar dzieli. Mostar – lektura obowiązkowa.

 

Mostar, łącznik

fot. Karolina Ceven

 

Mostar, codzienność

fot. Karolina Ceven

 

Mostar, świadectwo

fot. Karolina Ceven

 

Mostar, tradycja

fot. Karolina Ceven

 

Mostar, współczesność

fot. Karolina Ceven

Sarajewo – strach ujarzmiony. We mnie Sarajewo budzi niepokój. W przeciągu lat ciągle dochodziły do nas złe wieści z miasta, a to zalążek wojny światowej, a to jakiś pogrom, a to bombardowanie. Źle się działo. I mimo że byłam, widziałam i zrozumiałam, nadal odczuwam strachliwe bicie serca na samą myśl o Sarajewie. Pamiętam wielkie betonowe blokowiska przedmieść i potężne nowe meczety. Pamiętam willowe dzielnice z szeregowymi domami, w których co kilka domów ziała pustka okien i ostrzelane fronty. A w oknie obok spokojnie wisiały świeżo uprasowane firanki.
Pamiętam stare centrum ze swymi osmańskimi zabytkami. Pamiętam kucających pod głównym meczetem starców, oczekujących na kolejne wezwanie muezina. Pamiętam bazar – królestwo kobiet - na którym można było kupić mydło i powidło, a na którym to my – kosmitki z wielkimi plecakami – byłyśmy towarem do obejrzenia. Pamiętam opancerzone wozy pod ratuszem. I pojawiające się ni stąd ni zowąd, wcale nie proszone, tabliczki upamiętniające linie frontu. Sporo ich było...

Na Sarajewo wystarczyłoby poświęcić jeden dzień. Warto jednak zostać na noc, przysiąść spokojne na murku pod starą studnią w samym centrum starówki i poddać się atmosferze. Bośniacy są wspaniałymi gospodarzami. Ich kuchnia drażni nozdrza, dźwięki ich codzienności koją zmysły. Sarajewo to sanatorium dla duszy. A po powrocie do domu zalecane jest obejrzenie „Grbavicy”.

 

Sarajewo - starówka

fot. Karolina Ceven

 

Sarajewo - bazar

fot. Karolina Ceven

 

Sarajewo - mydło i powidło

fot. Karolina Ceven

 

Sarajewo - przedmieścia

fot. Karolina Ceven

Piramidy w Visoko – wieści z zaświatów. Każdy inny kraj europejski zrobiłby z piramid największą atrakcję turystyczną. Bośniaków na to nie stać. A jest czym się chwalić. Bez względu na genezę budowli, która jest bardzo sporna, piramidy są ciekawym zjawiskiem. Wyrastają sobie 30 km od Sarajewa w miejscowości Visoko. Stożkowate, równiutkie jak od linijki kształty przewyższające rozmiarem piramidy w Gizie.

Przed szczytem ugrzęzłyśmy w spływającym lawinowo wczesnowiosennym błocku, jednak dotarłyśmy do odsłoniętych przez archeologów-amatorów potężnych płyt piaskowych, z których ponoć zbudowana jest całość, dziś zarośnięta gęstym lasem. Piramidy są trzy – Słońca, Księżyca i Smoka. Są ułożone zgodnie z kierunkami świata. Najwyższa ma 213 metrów wysokości. Mają spłaszczone wierzchołki i – ponoć – boczne wejścia w głąb. Takie są teorie.
Faktem jest, że są urocze i pobudzają wyobraźnię. Pozwalają na odwiedzenie bośniackiej prowincji, do której nie dociera zmasowany ruch turystyczny. Poza tym nie ma tam znaków „opasnost' od mina” i można bezpiecznie potrawersować bez strachu, że wdepniemy w jedną z min, którymi nadal nafaszerowana jest ta część Półwyspu Bałkańskiego. Warto. Pół dnia wystarczy.

 

Visoko - muzułmański cmentarz u stóp piramidy

fot. Karolina Ceven

 

Visoko - odkryty fragment piramidy

fot. Karolina Ceven

 

Visoko - z piramidą w tle

fot. Karolina Ceven