Cztery pory roku - Śnieg, słońce, Bałkany i my

Zastał nas zmrok, a że byliśmy przygotowani na nocowanie w namiotach musieliśmy rozglądać się za miejscem na nocleg. Teren przy granicy chorwacko-bośniackiej, gdzie co jakiś czas było można zobaczyć tabliczki „Pazi – Mine!” (bośń. Uwaga – Miny!) nie zachęcał do noclegu „na dziko”. Postanowiliśmy zapytać kogoś w najbliższej wiosce o użyczenie podwórka, w celu rozbicia namiotów. Udało się od razu. Przyjęła nas pani Marija, biedna gospodyni, która – gdy usłyszała, że mamy spać w namiotach – dała do zrozumienia, że tak być nie może – ujma dla gospodarza! Mamy spać w domu i koniec kropka. Tak też się stało. Oprócz grilla dostaliśmy całą torbę „wałówki” – cebule, czosnek, jabłka, miejscowy przysmak – dunię, no i dosyć komfortowy nocleg. Jednym słowem – bardzo skromnie, ale bardzo serdecznie. Rozpoczęliśmy też przyspieszony kurs języka chorwacko – serbskiego. Ale żeby się Słowianie nie dogadali – to nie było możliwe. Pani Marija uratowała nas przed marznącym deszczem, a do tego podzieliła się z nami wszystkim co miała, a nie miała zbyt wiele. Zadziwiające jak w jeden wieczór można się otworzyć przed bandą cudzoziemców do tego stopnia, aby żegnać się ze łzami w oczach…

Na drugi dzień wjechaliśmy do Bośni i Hercegowiny. Wyżynne krajobrazy i strome skalne zbocza mieszały się z nieporadną, niszczejącą zabudową. Bieda trzymała się w parze z chaosem i niemocą zapanowania nad otoczeniem. Kraj ledwo stanął na nogi po wojnie, choć minęło już parę dobrych lat. Infrastruktura w rozsypce, tereny wzdłuż dróg – zaminowane. Co trzeci budynek zniszczony i opuszczony. Bezrobocie w tym kraju wynosi około 30% (a miejscami ponad 50%) i jest jednym z najwyższych w Europie. Nic więc dziwnego, że turystyka jest tam zupełnie ignorowana.

 

Podczas zimowej pogody każdy walczy o swój przydział kalorii.

fot. Zofia Bedyńska

Nie ma nawet mowy o racjonalnym podejściu do turystyki. Istnieją tylko dwa punkty koncentracji jakiegokolwiek ruchu turystycznego – Mostar – jedno z największych miast tego państwa i Medjugorje – centrum pielgrzymkowe.

Mostar robi niezapomniane wrażenie – po pierwsze niesamowita kamienna starówka, gdzie dosłownie wszystko jest robione z kamienia – nawet dachówki. Punkt obowiązkowy – stary turecki most w centrum starego miasta. Trzymając się faktów – nie taki stary po odbudowany po wojnie dopiero w 2004 roku. I tu pojawia się druga impresja związana z tym mostem – obok niego można zobaczyć wystawę fotografii Mostaru z czasów wojny i poruszający film o burzeniu mostu przez wojska chorwackie. Rzecz naprawdę ujmująca – stary most łączący dwa brzegi 200-tysięcznego miasta regularnie niszczony, aby dzielić miasto, ludzi, rodziny, narody. Smutne. Jednak w to wszystko wmieszały się objawy nachalnego kapitalizmu i chęci zarobku na turystach – niektóre kramiki z pseudo-pamiątkami epatowały właśnie wojną. Sprzedawano drobiazgi mające kojarzyć się z wojną. O ich autentyczności nie będziemy nawet wspominać. No i skoki do rzeki z wysokiego Starego Mostu – kiedyś dowód męstwa, dziś sposób na zarabianie kasy na głodnych emocji turystach. Ale nasi tam byli – jeden ze sprzedawców, gdy usłyszał „Polska” wykrzyknął: „Kupujcie! U nas taniej niż w Biedronce!” Zabawne i zastanawiające zarazem, że nie rzucił najbardziej popularnym polskim słowem z dźwięcznym „r” w środku, tylko takim śmiesznym, marketingowym sloganem…

Medjugorje pozostało poza naszym zainteresowaniem z różnych powodów. Wydawało nam się, ze nie jest to najlepszy cel dla nas. Pojechaliśmy za to do Pocitelj nieopodal Mostaru. Trafiliśmy tam trochę przypadkowo, ale to dobrze. Miejsce kompletnie nieznane. Miasto – forteca, miasto – zamek, miasto – warownia zbudowane podobnie jak Mostar wyłącznie z kamienia.

 

Pocitelj to nieodkryte miasto-twierdza u brzegu Neretwy.

fot. Zofia Bedyńska

Miejsce zupełnie fantastyczne. Zamek, warownia, forteca na wzgórzu, w zakolu rzeki Neretvy jest ciągle zamieszkałe przez ludzi i zupełnie nieznane przez turystów. Trudno sobie wyobrazić, że w takim miejscu, które na zachodzie Europy byłoby otoczone bańką skomercjalizowanej turystyki masowej, mogą żyć sobie spokojnie ludzie i ze zdziwieniem patrzeć na turystów.

W Bośni odwiedziliśmy jeszcze Banja Lukę – stolicę Republiki Serbskiej w Bośni i Hercegowinie – dla mnie rarytas polityczno-społeczny (jak w jakimś państwie może być stolica innego państwa? Ale kto liznął historii tego regionu na pewno się nie dziwi). Poza tą ciekawostką miasto raczej nie nazbyt ciekawe dla turystów – maleńka eklektyczna staróweczka, ruiny zamku i to wszystko co można tam zobaczyć. Jednak miasto z pozoru nudne i senne kryje w sobie atmosferę dawnych lat i nerwowy klimat wojny bałkańskiej.

Andrzej Stasiuk tak pisał o Banja Luce:

Jadąc przez Banja Lukę, rozmyślałem o niej. Wśród, ruin, grobów i pól minowych. Rozmyślałem o tym, jak leży na wznak między Wschodem a Zachodem. Leniwa i senna. W tych nieśmiertelnych brzózkach. Na piachu. Dłubie nosie, kręci kulki i marzy o własnym losie. O przyszłym zamążpójściu, o dawnych gwałtach albo że pójdzie do klasztoru

Tak, Banja Luka jest jak cała Bośnia – wymęczona i senna, ale wciąż żywa.

Ciekawsza może się wydawać miejscowość Jajce – stara XII osada w której centrum jest… wodospad.

 

Wodospad w centrum miasta? Czemu nie! Bośniackie Jajce.

fot. Zofia Bedyńska

Niemały bo 27-metrowy i tradycyjne już stare miasto zbudowane z kamienia.

W międzyczasie znów skorzystaliśmy z bałkańskiej gościny – tym razem przygarnęła nas bośniacka rodzina, która uratowała nas przed spaniem w namiotach przy temperaturze ok. 0 stopni i padającym deszczem ze śniegiem. Znów było bardzo miło i serdecznie. Po Słowiańsku! Jedzenie, picie, ciepły nocleg – wszystko czego dusza podróżnika zapragnie. Ale szczytem gościnności był nocleg kolejnej nocy.
Pod Sarajewem złapała nas burza śnieżna. Transport sparaliżowany. Na jazdę nie ma szans. Na nocleg w namiotach również. Mieliśmy już wprawę w proszeniu o nocleg, więc udało nam się i tym razem, jednak po kilku próbach.

 

Nocleg u bośniackiej rodziny pod Sarajewem przerodził się w rodzinną imprezę.

fot. Zofia Bedyńska

Ale ta gościna będzie zapamiętana na długo – wygodna podłoga; wystawny obiad z domowymi smakołykami, który przerodził się w rodzinną biesiadę, ze śpiewami, prezentami i prawdziwą ucztą. Bośniacka gościnność przerosła wszystkie nasze wyobrażenia jak można potraktować bandę zagranicznych ludzi dobijającą się wieczorem do czyjegoś domu. Ci ludzie mieli serca na dłoni.

Ruszyliśmy dalej, do Sarajewa – miasta, które stara się znów stać się metropolitalne. Miasto urokliwe – duże, ale nietracące swojego charakteru. A jego sercem jest nieduża, ale tętniąca życiem starówka. Mężczyźni niespiesznie przechadzają się w te i we wte, obgadując wszystkie ważne i nieważne sprawy, kobiety robią zakupy na staromiejskich straganach, a kilku zagubionych turystów stoi pośrodku miasta i próbuje odnaleźć europejskość jaką zna. Ale po co jej szukać? Warto o niej zapomnieć, przynajmniej tutaj.
Skrzyżowanie bałkańskich kultur i trzech religii w stolicy Bośni i Hercegowiny daje znać o sobie pokazując różne oblicze miasta. Jednak swoją twarz pokazuje również okrutne wspomnienie wojny domowej. To piękne miasto, położone wśród gór było oblegane przez wojska jugosłowiańskie niemal trzy lata. A rzeczy, jakie działy się podczas wojny stanowią do dziś okrutne ale i intrygujące elementy historii tego zakątka Europy.
Przyszedł czas opuścić Sarajewo krętymi drogami pnącymi się na otaczające miasto góry, w których w czasie wojny czyhali snajperzy armii jugosławiańskiej. Przyszedł i czas opuścić Bośnię i Hercegowinę i ruszyć dalej – do Czarnogóry.

Jeśli myślicie, że widzieliście najpiękniejsze góry Europy gdzieś poza Czarnogórą, to moim skromnym zdaniem jesteście w błędzie.

My natomiast byliśmy w obłędzie obserwując zza okien wysokie pasma górskie, strome granie poprzetykane kanionami i potokami. A wszystko w świetle księżyca i w porażającej atmosferze pustki. Tak drogi Czarnogóry były zupełnie puste. Góry chyliły się nad nami i mieliśmy wrażenie, że jedziemy przez krainę oderwaną od rzeczywistości. Góry, wąwozy, księżyc i… dzikie konie, które biegły po szosie. Do dziś nie jestem pewien czy mi się to wszystko nie śniło.
Dojechaliśmy do Jeziora Szkoderskiego.

 

Ekipa podróżników na tle Jeziora Szkoderskiego.

fot. Zofia Bedyńska

Zaliczyliśmy szybki nocleg – po raz pierwszy w namiotach – a bliskość morza od razu dała o sobie znać w postaci ciepłego klimatu. Jezioro Szkoderskie objechaliśmy niemal dookoła. Piękne krajobrazy, niemal zupełnie dziewicze, ale jednak niedoceniane przez miejscowych i wykorzystywane do łupieżczych połowów oraz do wyrzucania śmieci. Przyroda tego małego kraju wprost rzucała na kolana.

I wtedy narodził się nowy pomysł – skoro jesteśmy tuż obok Albanii…. Odpaliliśmy silnik i ruszyliśmy do najdzikszego kraju Europy.

Ale o tym i o drodze powrotnej, która była chyba jeszcze bardziej urokliwa przeczytacie w następnym artykule….

Mapa