Lawiny śnieżne – biała śmierć

Skala zagrożenia lawinowego

Lawiny stanowią bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia. Można nauczyć się samodzielnie je oceniać podczas praktycznego kursu lawinowego bądź poprzestać na zwracaniu uwagi na komunikaty służb ratowniczych o stopniu zagrożenia.

Stosowana przez służby skala jest pięciostopniowa. I stopień informuje o małym prawdopodobieństwie schodzenia lawin i warunkach sprzyjających eksploracji terenów poza wyznaczonymi szlakami.

II stopień ostrzega przed możliwością schodzenia lawin pod dużym obciążeniem na niektórych bardziej stromych stokach oraz w formacjach wklęsłych typu żleby lub depresje.

Przy III stopniu pojawia się już realne niebezpieczeństwo schodzenia lawin. Sprowokowanie lawiny jest wówczas możliwe nawet przy małym obciążeniu na określonych stromych stokach. Mogą one również schodzić samorzutnie. Zaleca się wówczas nie poruszać pod stokami i po stokach, i zdecydowanie unikać formacji wklęsłych.

Duże zagrożenie, będące konsekwencją sporych opadów, sygnalizuje IV stopień. Na większości stromych stoków już przy małym obciążeniu istnieje prawdopodobieństwo zejścia lawiny. Większość odkrytych stoków zagrożona jest również samorzutnym schodzeniem średnich i dużych lawin. Sugeruje to poruszanie się jedynie po bezpiecznych szlakach, a nawet zaniechanie wyjścia w wysokie góry oraz przebywania w ich niższych partiach.

V stopień stanowi już alarm lawinowy. Wszystkie stoki są wówczas zagrożone samoistnym zejściem lawin, również tych największych. Obowiązuje bezwzględny zakaz poruszania się w terenie. Pozostaje grzanie się w cieple schroniskowej atmosfery.

Warunki lawinotwórcze

Mówi się, że jaki śnieg, taka lawina. Znawca gór, Józio Oppenheim, twierdził: „Kto wymowe sniegu rozumie, lawinie samochcac pod nos nie podejdzie”. Czy można jednak oczekiwać od zwykłego turysty znajomości procesów zachodzących w śniegu? Pozostaje, po uprzednim zaznajomieniu się z aktualnym stopniem zagrożenia lawinowego i stosowaniu do znaków ostrzegawczych (czarno-żółte szachownice), uważna obserwacja czynników mających wpływ na ich powstawanie.

Jakie to są czynniki? Przede wszystkim warunki pogodowe. Lawiny mogą schodzić po każdym większym opadzie śniegu. Istotne znaczenie w tym przypadku ma stosunek przyrostu pokrywy śnieżnej do tempa jej osiadania. Im więcej śniegu spadnie w krótszym czasie, tym bardziej wzrasta zagrożenie. Temperatura, poprzez wpływanie na metamorfozę śniegu, również odgrywa zasadniczą rolę. Schodzeniu lawin sprzyja gwałtowne ocieplenie, z drugiej strony niskie temperatury są często przyczyną powstawania pęknięć i szczelin. Nie bez znaczenia pozostaje również rola wiatru, który m.in. przenosi i osadza śnieg na graniach (tworzą się wówczas nawisy), i stokach zawietrznych (w efekcie powstają kliny i poduszki śnieżne).

Jednym z ważniejszych czynników jest nachylenie stoku. Za najbardziej zagrożone uważa się stoki o nachyleniu między 30 a 50 stopni, jednakże w niesprzyjających warunkach lawina może zejść wszędzie. Pod uwagę należy wziąć również wystawę stoku. Na naszym obszarze za bezpieczne zimą uważa się stoki południowe – nasłonecznione, bardziej zagrożone – stoki północne. Wiosną jest odwrotnie, a to ze względu na roztopy.

Kolejnym czynnikiem jest rodzaj i stopień pokrycia terenu przez szatę roślinną. W przypadku braku roślinności lawina ma dobrą powierzchnię poślizgu. Swego rodzaju hamulec dla pokrywy śnieżnej stanowić może podłoże porośnięte gęstym lasem bądź kosodrzewiną, ale tylko wtedy, gdy znajdujemy się znacznie poniżej.

Istotny dla oceny zagrożenia jest kształt formacji, w jakich zalega śnieg. Należy unikać tych wklęsłych, wybierać zaś te bardziej wypukłe. Szerokim łukiem omijać należy żleby, kotły i inne zagłębienia, dodatkowo zwracać uwagę na dna wąskich dolin i wąwozów. Ważną rolę odgrywa również podłoże. Lawina szybciej zejdzie tam, gdzie stok przykryty jest trawą, wolniej tam, gdzie przykrywają go kanciaste głazy.

Oceniając powyższe czynniki, na bazie własnego doświadczenia, wiedzy teoretycznej i zdrowego rozsądku, staramy się w efekcie wybrać odpowiednią drogę, co stanowi najlepszą ochronę wobec lawin i wypadków.

Zasady bezpieczeństwa

Podstawą w górach zimą jest posiadanie sprzętu nazywanego dumnie „trójcą lawinową”: detektora lawinowego, sondy i łopatki. Działanie tego pierwszego sprawdzamy jeszcze przed wyjściem w teren. Na szlaku nie należy zapinać pasa biodrowego od plecaka, a kijki trzymać swobodnie, pamiętając, aby ręce znajdowały się cały czas poza pętlami nadgarstkowymi. Zapinać za to należy wszystkie zamki. W czasie wędrówki należy uważnie obserwować teren i wsłuchiwać się we wszelkiego rodzaju odgłosy. Zasadą jest, aby idąc w grupie, utrzymywać około 10-metrowe odstępy między poszczególnymi osobami. Niebezpieczne miejsca, jak żleby i jary, przechodzić należy pojedynczo. Nie należy powodować wstrząsów powietrza poprzez krzyki, a także wykonywać gwałtownych ruchów. W 90 proc. przypadków sprawcami lawin są same ofiary lub osoby z ich zespołu. Nie wpisujmy się w te 90 proc.

W lawinie

Jeśli już znajdziemy się pod lawiną, to warto stosować się do kilku zasad, które mogą nam uratować życie. Przede wszystkim nie należy dać się porwać lawinie i starać się utrzymywać na jej powierzchni jak najdłużej. Pomóc w tym może wbicie czekana na linii jej obrywu. Jeśli już nas poniosła, należy spróbować wydostać się z jej obrębu na bok albo wykonując ruchy podobne do pływackich, starać się utrzymać na jej powierzchni. W międzyczasie należy uwolnić się ze sprzętu wspinaczkowego, plecaka, kijków, nart itd. Jednocześnie nie wolno wdychać śniegu, może to doprowadzić do utopienia.

Dopóki lawina się zsuwa, jest szansa, maleje – gdy zaczyna zwalniać. Wówczas, oszczędzając energię i tlen, należy próbować się uwolnić. Jeśli znajdziemy się głęboko w lawinie, warto spróbować trzymać ręce przed twarzą i oczyścić to miejsce ze śniegu, zyskując tym samym cenną przestrzeń powietrzną. Przede wszystkim nie należy panikować. Głęboko pod śniegiem pozostaje tylko czekać na pomoc.

Nie należy jednak przede wszystkim kusić losu, ale za to cały czas mieć w pamięci słynne słowa Wernera Muntera, jednego z największych ekspertów lawinowych: „Ekspercie pamiętaj o tym, że lawina może nie wiedzieć, że jesteś ekspertem”.