Nurek w pokładzie Idy

Możliwe, że to akurat ta profesja pozwoli odkryć co znajduje się pod ziemią na Śląsku, ze względu na to, że nurkowie po pierwsze – są odważni i o dziwo – nie boją się podziemi, bo są przyzwyczajeni do ciemności i niebezpieczeństwa, które kryje się pod wodą; po drugie – no właśnie – woda! Zdecydowana część podziemnych korytarzy jest w naturalny sposób zalana ze względu na szybko postępujące gromadzenie się wód w sztolniach, kopalniach i innych korytarzach niewiadomego pochodzenia. Zatem bez specjalistycznego sprzętu nurkowego niejednokrotnie nie sposób zejść pod ziemię, a właściwie zejść pod podziemną wodę.

 

Historyk Dariusz Walerjański bardzo szczegółowo opowiadał wszystko na temat huty

fot. CN Anaconda

O niewyjaśnionych, zagadkowych a zarazem historycznych powikłaniach, nurkowie z Centrum Nurkowego Anaconda nie dowiadują się przypadkiem. Współpracują bowiem ściśle z historykiem głęboko osadzonym w temacie śląskich kopalń właśnie – Dariuszem Walerjańskim, który to i tym razem przyczynił się do organizacji wypadu, zapalając lont opowieścią o tajemniczej hucie… „Ida”. Miejsce po latach zapomnienia odkryli na nowo Grzegorz Płonka, prezes Stowarzyszenia OFFerta, który zajmuje się historią Ligoty i Panewnik oraz Bolesław Bobrzyk z katowickiego nadleśnictwa.

Co prawda, nie z tego pokładu pochodził Łysek, aczkolwiek kopalnię „Guido”, gdzie pracował i „Idę”, niegdysiejszy zakład hutniczy, wybudowano w połowie XIX wieku w związku z szybkim rozwojem przemysłu. Hutę umiejscowioną przy wysokim stoku doliny Kłodnicy nazwano na cześć zmarłej żony księcia pszczyńskiego Jana Henryka X Hochberga. Huta, jak na owe czasy miała bardzo bogate wyposażenie, między innymi dwa duże piece, opalane koksem i węglem drzewnym, odlewnię, maszynownię; kotlarnię i baterię koksowniczą, złożoną z 20 pieców.

Pomimo że huta „Ida” była jednym z najnowocześniejszych zakładów przemysłowych, znajdujących się na terenie księstwa pszczyńskiego, jej żywot nie był zbyt długi. Swą działalność zakończyła w latach sześćdziesiątych XIX wieku z przyczyn ekonomicznych i z powodu większego zainteresowania książąt pszczyńskich górnictwem węglowym niż hutnictwem. Najpierw skasowano wielkie piece. Odlewnia i warsztat pracowały trochę dłużej. Wiadomo, że jeszcze w 1862 roku odlewnia wytworzyła 5500 cetnarów odlewów.

Wybudowano, wyposażono, po czym zlikwidowano i zapomniano. Są dowody, że huta istniała, a jednak po około 20 latach od jej powstania na powierzchni terenu, na którym się znajdowała, nie było żadnych obiektów hutniczych, poza kilkoma budynkami nie związanymi bezpośrednio z pracami hutniczymi, w których aktualnie mieszczą się biura Leśniczówki Panewnik. Nie zachowały się praktycznie żadne materiały fotograficzne, czy graficzne, na których uwieczniono by prace na terenie zakładu. Pozostały jedynie rysunki techniczne, które pozwalają zapoznać się z jego wyglądem i układem zabudowy.

 

Jedynie z tych rysunków technicznych wiadomo jak wyglądała kiedyś huta

fot. CN Anaconda

Natomiast po działalności huty pozostały resztki żużlu hutniczego o barwie różnych odcieni zieleni i system czterech podziemnych korytarzyków – kanałów wodnych o długości ponad 70 metrów. Na podstawie zgromadzonych fragmentów dokumentów można stwierdzić, że nie jest to sztolnia służąca do odprowadzania wody z górotworu, ale system kanałów technicznych, którymi doprowadzono wodę do dwóch wielkich pieców jakie tu się znajdowały i innych hutniczych urządzeń. Dziś, to jedyny zachowany materialny ślad po hucie, głęboko schowany w ziemi, w dodatku zalany wodą.

Minęło 36 lat od kiedy ostatni raz w tych podziemiach był człowiek. Dopiero teraz zebrano specjalistów rozrzuconych po całym Śląsku, którzy chcą rozwiązać zagadkę „Idy”, odsłaniając jej ukryte korytarze, by odnaleźć podziemne zabytki związane z hutnictwem. W pierwszej akcji eksploracyjnej w połowie marca poza ekipą z Centrum Nurkowego Anaconda licznie przybyły zastępy OSP Zbrosławice i Kęty oraz sprawcy całego zamieszania: Darek Walerjański z Michałem Malaksonem. Rozłożyli swoje szkice i mapki. Z wielką pasją przekazali wszystkim swoją wiedzę na temat tego obiektu. Jego historii i tajemnic, które być może są jeszcze ukryte pod ziemią i zalane wodą.

 

Adam Pawlik przygotowany do zejścia przez studzienkę w głąb korytarzy

fot. CN Anaconda

Tym razem nie udało się badaczom ustalić więcej jak to, że z części naziemnej Idy nie pozostało praktycznie nic. Kilka studzienek, co do których brak pewności, czy należały do huty. Resztki betonowego ogrodzenia, trochę gruzu, pozostałości szlaki wielkopiecowej rozsypanej tu i ówdzie. Jak informuje jeden z nurków, Adam Pawlik: Ściany kanału, do którego zszedłem, zostały wykonane z ociosanego kamienia na przemian z cegłą. Zaporęczowałem kołowrotek w zerowej widoczności i wpłynąłem w głąb systemu. Eksploracja zakończyła się błyskawicznie, bo już po ok dwóch metrach. Drogę zagrodziło mi gruzowisko z cegieł, gliny i desek. Nie mogąc usunąć samodzielnie tej przeszkody oceniłem jedynie wymiary i budowę kanału i wycofałem się na powierzchnię. Na tę chwilę akcja została zakończona, należało bowiem przemyśleć kolejne kroki.

Po prawie trzech miesiącach ekipa powróciła przed wejście do podziemi „Idy”. Grupa powiększyła się znacznie o nowe grono osób zainteresowanych tą historią. Strażacy częściowo odpompowali wodę i wraz z Arkadiuszem Stępniem, członkiem Tarnogórskiego Klubu Taternictwa Jaskiniowego usunęli gruzowisko, odkrywając korytarz. Asekurowali zejście nurka, który przyznaje, że ich pomoc była nieoceniona: Bez większych problemów przecisnąłem się przez przeszkodę, która poprzednim razem zakończyła naszą eksplorację. Ale tuż za gruzowiskiem natknąłem się na kolejny zacisk. Tym razem drogę zagrodziła mi góra gliny wymieszanej z piaskiem. Nurek natknął się na studzienkę zasilającą część chłodzącą wielkiego pieca, przykrytą deskami i zasypaną lata temu. Dodatkowo zwisają korzenie krzewów i drzew, które w tym miejscu na powierzchni tworzą park ze ścieżkami historycznymi. Korytarze byłej huty „Ida” tworzą wiele skrzyżowań. Przypuszczalnie niegdyś zakończone były studzienkami, niestety w późniejszych okresach wloty do nich zostały zamurowane.

 

Arkadiusz Stępień w trakcie usuwania gruzowiska blokującego wejście do podziemnych korytarzy huty Ida

fot. CN Anaconda

Skąd woda w kanałach? Nie udało się ustalić, najprawdopodobniej istnieją przecieki z podziemnych źródeł, gdyż woda w korytarzu jest krystaliczna. Co ciekawe, podczas akcji podszedł do ekipy człowiek, który przywiózł rowerem kilka baniek na tę właśnie wodę twierdząc, że pije ją od lat i jest zdrowy. Jednak ceglano – kamienne ściany tworzące zbiornik na całej swej powierzchni pokryte są czarnym nalotem. Woda miała wyraźny zapach mułu, a czarne od nagaru ściany nie polepszają przydatności tej wody do picia.

Pomimo, że i tym razem nie udało się całkowicie rozwiązać zagadki, to jednak uczestnicy akcji uzupełnili pewne braki w wiedzy historycznej na temat zapomnianej, a dla wielu nigdy nie znanej huty Ida. Jednakże, kto wziął palec, prędzej, czy później zechce całą rękę, co zważywszy na głód wiedzy jest wyłącznie zaletą. Szczególnie, że po całej akcji do późnych godzin nocnych Dariusz Walerjański opowiadał o podobnych miejscach na terenie Śląska. Nie pozostaje nam w tym wypadku nic innego, jak kibicować nurkom w ich eksploracjach i czekać aż zapełnią luki w mapie podziemnego świata na Śląsku.

W akcji udział wzięli: CN ANACONDA: Katarzyna Rymarzewska, Jacek Strejczyk, Dariusz de Lorm, Adam Pawlik, Rafał Kubicz, Dariusz Paluszczak; OSP ZBROSŁAWICE: Adrian Starzec, Grzegorz Kozielski, Michael Nier, Paweł Żyłka, Patryk Knitel, Daniel de Lorm; OSP KĘTY: Monika Ziemczonek, Zbigniew Opioła, Karol Chrapkiewicz, HISTORYK: Dariusz Walerjański, KLUB EXTREME: Michał Maksalon, TKTJ: Arkadiusz Stępień, Marcin Feldman, REPORTERZY: Monika Gruszewicz, Anna Ujma, Piotr Latocha, SPONSORZY: wypożyczalnia samochodów Sajos, sklep dla płetwonurków eNurek, biuro podróży Anda Travel.

Więcej informacji o eksploracji można znaleźć na stronie Centrum Nurkowego Anaconda: www.anaconda.biz.pl