Prato

Pracują głównie w fabrykach i małych zakładach tekstylnych, prowadzą bary, kafejki internetowe. W ścisłym centrum widać ich zdecydowanie więcej niż turystów, którzy teoretycznie powinni Prato oblegać od maja 2007 roku, kiedy to po sześciu latach renowacji odsłonięto wreszcie w katedrze cudowne freski Filippa Lippiego. Ale turyści nie oblegają. Więc dobra nasza.

 

Panorama Prato

fot. FlavioCDC/Flickr.com (CC BY)

Do starówki dociera się przez rozległe nowoczesne dzielnice. Łatwo można pobłądzić, ponieważ brakuje drogowskazów. Jeśli przyjeżdżamy pociągiem, musimy wysiąść na stacji Porta al Serraglio – stąd tylko kilka kroków do centrum miasta. Prato powstało na łące, a więc jest płaskie i raczej przestronne, nie tak skumulowane jak miejscowości na wzgórzach. Może dlatego nie ograniczono ruchu samochodowego, przez co poruszanie się pieszo po ulicach wiąże się z pewnym dyskomfortem. Część zabytkową otacza mur z blankami wyglądający jak ogromna, fantastyczna dekoracja.

Główny zabytek Prato stanowi przepiękna katedra pod wezwaniem świętego Szczepana (X-XIII wiek) z fasadą pokrytą marmurowymi płytami w kolorach bieli, ciemnej zieleni i brązu. Nad wejściem umieszczono terakotową płaskorzeźbę Andrei della Robbii. Z prawej strony znajduje się nietypowa zewnętrzna kazalnica zaprojektowana przez Donatella i Michelozza – specjalnie po to, by pokazywać z niej wiernym skarb Prato, przepaskę Matki Boskiej, zwaną Cintola bądź Cingolo. Według legendy przepaska przybyła z Ziemi Świętej w posagu pewnej panny, pojętej za żonę przez krzyżowca Michele z Prato. Kobieta zmarła w drodze do Italii, a rycerz ukrył skarb i powiedział o nim spowiednikowi dopiero w dniu śmierci. Od tej chwili lud gromadził się przy relikwii, modląc się o opiekę nad miastem.

 

Katedra pod wezwaniem św. Szczepana, główny zabytek Prato

fot. Anna Maria Goławska

Obecnie przepaska eksponowana jest 5 razy w roku, a na co dzień przechowywana w katedrze w kaplicy Del Sacro Cingolo ozdobionej freskami m.in. przez Angolo Gaddiego (po lewej od głównego wejścia).

Przepaskę możemy uznać za największe bogactwo Prato pod względem religijnym, natomiast jeśli chodzi o walory artystyczne, to bez wątpienia najwspanialsze są piętnastowieczne freski Filippa Lippiego w katedralnej absydzie. Miałam szczęście widzieć je po renowacji kilkukrotnie i za każdym razem reagowałam takim samym zachwytem.

Cykl powstał w latach 1452-1465. Przedstawia epizody z życia świętego Szczepana oraz świętego Jana Chrzciciela. Najwspanialsza prateńska scena, od której nie można oderwać oczu i w której realność trudno uwierzyć, rozgrywa się w przestronnej sali z kolorową, marmurową posadzką. Trwa uczta u Heroda. Na pierwszym planie, po lewej stronie, tańczy Salome, lekka jak powietrze, delikatna jak mgła. Ta sama Salome klęczy przy stole po prawej stronie, podając na tacy głowę Jana Chrzciciela swej okrutnej matce, królowej Herodiadzie. Salome jest tak zmysłowo piękna, że od razu nasuwa się pytanie, kim była modelka i co ją łączyło z malarzem. Na szczęście znamy odpowiedź. Pierwowzór postaci stanowiła Lucrezia Buti, mniszka, kochanka Lippiego.

 

Fragment fresku Uczta u Heroda Fra Filippo Lippiego

fot. Źródło: Wikimedia

Fra Filippo Lippi urodził się w 1406 roku we Florencji. Po wczesnej śmierci rodziców zamieszkał z ciotką, Monną Lapaccią. W wieku ośmiu lat został oddany do zakonu karmelitów, gdzie rozpoczął nauki religijne. Podobno jednak tak bardzo interesował go rysunek i zajęcia manualne, że litościwi bracia pozwolili mu uczyć się malarstwa. W 1421 roku zgodnie z normami zakonnymi Filippo złożył śluby. Trzy lata później prekursor renesansu, Masaccio, rozpoczął pracę nad cyklem fresków w przyklasztornym kościele Santa Maria del Carmine, w Cappella Brancacci. Być może Filippo widywał go przy pracy, a z pewnością widział i podziwiał freski, które zaważyły na jego stylu.

Pierwsze znane i zachowane dzieło Lippiego pochodzi z 1431 roku, to fresk Potwierdzenie Reguły. Później malował dla wielu kościołów we Florencji i Padwie. Ponoć, jak twierdzi Vasari, porwali go raz saraceńscy piraci i więzili przez półtora roku. Jedno jest pewne: stał się sławny i ceniony jako malarz, ale też potępiany za folgowanie swoim namiętnościom. W 1452 roku zlecono mu ozdobienie prezbiterium w katedrze w Prato i te freski okazały się jego opus vitae, a pobyt w Prato i poznanie Lucrezii zmieniły bieg życia malarza. Lippi zobaczył Lucrezię w klasztorze, gdzie przebywała prawdopodobnie wbrew swojej woli.

Miała około 17 lat. Nie wiemy, w jaki sposób ją uwiódł. W każdym razie uciekła do niego wraz z siostrą i trzema innymi nowicjuszkami, a udało im się uciec dzięki... świętej przepasce Matki Boskiej. A dokładnie rzecz biorąc, szansę na wyrwanie się spod kurateli stworzył mniszkom tłum zgromadzony przed katedrą, by ową Cintolę oglądać. Wybuchł skandal.

Kochankowie ukryli się i nie chcieli rozstać. Wkrótce urodził im się syn Filippino. W końcu Lucrezię zmuszono do powrotu do zakonu, ale znów uciekła. Ostatecznie, dzięki wstawiennictwu Medyceuszy, papież zwolnił kochanków z ich ślubów. Mieli później jeszcze jedno dziecko, ale nigdy się nie pobrali – nie wiadomo dlaczego.

Co zobaczyła w otyłym, starszym mnichu młoda, zachwycająca urodą dziewczyna, że zdecydowała się na opuszczenie zakonu? Jak ją do siebie przywiązał, że żyła z nim przez lata? Nie tylko nie był przystojny, ale grzeszył rozwiązłością i lubieżnością. Vasari opowiada, że romanse tak go pochłaniały, że zapominał o pracy. Kosma Medyceusz musiał go dosłownie uwięzić w pałacu, żeby dokończył zamówione dzieło. Mimo to mnich uciekł przez okno po związanych prześcieradłach – oczywiście z powodu kobiety. Przyczyną jego śmierci w 1469 roku mogło być otrucie, zlecone przez rodziców uwiedzionej panny. Czy więc naprawdę kochał Lucrezię?

Spoglądam na cudowną Salome, patrzę na słodką Madonnę z Dzieciątkiem i Aniołami, zwaną Lippina, namalowaną około 1465 roku (obraz znajduje się w Galerii Uffizi we Florencji), na inne Madonny. Wszystkie mają te same rysy, a z ich twarzy bije nieziemski blask. I w tym chyba kryje się odpowiedź...

Kunszt Lippiego widać w każdym szczególe fresku. Nie tylko oddał realistycznie ruch, ale i emocje uczestników uczty. Warto przyjrzeć się dziewczynie namalowanej z prawego brzegu. Zdaje się, że chciałaby spojrzeć na makabrę rozgrywającą się przy stole, ale jednocześnie boi się obrócić głowę.

 

Katedra św. Szczepana, jeden z najstarszych kościołów w Prato, początkami sięgający X wieku

fot. Anna Maria Goławska

Ponad Ucztą u Heroda brat Lippi namalował sceny z życia świętego Jana Chrzciciela: narodziny, pożegnanie z rodzicami, modlitwę na pustyni. Przeciwległa ściana poświęcona jest świętemu Szczepanowi, pierwszemu męczennikowi – temu ukamienowanemu. Na górze ciemny diabeł podmienia nowonarodzonego Szczepana, później biskup Julian oddaje go szczęśliwej matce, poniżej Szczepan żegna się z biskupem. W środku widzimy uwolnienie młodzieńca od złego ducha, dalej w prawo dysputę z Sanhedrynem i na dole pogrzeb oraz ukamienowanie. W scenie pogrzebu występuje potężna postać w czerwonej szacie – to papież Pius II. Za nim stoją dwaj bracia zakonni: ten przodem do widza to współpracownik Lippiego, Fra Diamante, drugi to ponoć sam Filippo, który sportretował się też nieco wyżej, w scenie dysputy, w samym środku, w ciemnym nakryciu głowy. Jeden z chłopców pochylających się nad ciałem świętego Szczepana to prawdopodobnie syn Lippiego – Filippino. Prace nad przywróceniem malowidłom ich dawnej kolorystyki i kształtu trwały sześć lat i kosztowały w sumie 950 tysięcy euro, ale opłacało się.

Co jeszcze zostaje do oglądania w Prato? Na przykład renesansowy kościół Santa Maria delle Carceri, zbudowany na planie krzyża przez Giuliana da Sangallo, wewnątrz raczej ponury i przytłaczający, mimo mocno wychwalanego fryzu z terakoty. Niedaleko stoi imponujący zamek Castello d’Imperatore z XIII wieku, wzniesiony przez cesarza Fryderyka II, wnuka Fryderyka Barbarossy. Niegdyś od zamku do murów miasta prowadził kryty korytarz, il Cassero, którym oddziały wojskowe mogły przemieszczać się szybko i niepostrzeżenie. Część korytarza zburzono w czasach współczesnych, żeby zrobić miejsce dla ulicy. Pozostały fragment jest otwarty dla zwiedzających, można nim przejść aż do dawnych granic Prato.

Przy ulicy Ricasoli 20, w Biscottificcio Antonio Mattei kupimy oryginalne cantucci z Prato, migdałowe ciastka, które najlepiej smakują ze słodkim Vin Santo, oraz słynne brutti ma buoni, brzydkie ale dobre, duże, ciężkie, wilgotne, wspaniałe i całkiem ładne ciastka, których smaku nie da się z niczym porównać.

Fragment tekstu pochodzi z książki „Toskania, Umbria i okolice. Przewodnik subiektywny” autorstwa Anny Marii Goławskiej i Grzegorza Lindenberga wydanej nakładem Wydawnictwa Zysk i Spółka.

Umbria i Toskania. Przewodnik subiektywny. Opis książki