Góry w sztuce i sztuka w górach

Nowe miejsce sztuki

To miejsce, ten kawałek przestrzeni pomiędzy ostatnią osadą a bazą, zawsze był dla mnie korytarzem ku innym górom. Pokonując te niecałe dwa kilometry przechodzi się ze świata trekkerów do świata wspinaczy. A to zupełnie inny świat. Nawet baza, choć o tej porze zawsze kolorowa i pełna ludzi, ma swój klimat, który jest odczuwalny tak mocno, że wdziera się pod skórę i przyprawia o dreszcze.

Jeśli tu jesteś, zwykle oznacza to, że czeka na ciebie Góra Gór. Z całym ogromem zmęczenia, strachu i bólu, który musisz pokonać. To sprawia, że baza, pomimo swych kolorów, gwaru i mnóstwa ludzi w samym środku jest cicha i mroczna. Wszyscy uśmiechają się na zewnątrz, ale tak naprawdę są skoncentrowani na sobie, zamknięci, myślący i skupiający energię na jednym celu.

 

Baza pod Everestem

fot. Ola Bielecka

Tego dnia w bazie było mnóstwo wspinaczy. To był czas, kiedy prawie wszyscy zeszli już po aklimatyzacji i odpoczywali przed najważniejszym dniem. Kiedy już się tutaj dotrze, trzeba pokonać jeszcze spory kawałek pomiędzy namiotami. Przez bazę wiedzie wiele ścieżek i jeden, tak zwany główny szlak. Wystawa była ulokowana na samym końcu.

Kiedy tam dotarłam, moim oczom ukazał się okazały namiot opasany buddyjskimi flagami modlitewnymi, w którego wnętrzu na ścianach rozwieszone były zdjęcia, ukazujące w jaki sposób i jak szybko następuje proces zanikania himalajskich lodowców. Robiły ogromne wrażenie, szczególnie te, które ukazywały panoramy i były zmontowane z kilku zdjęć.

Miedzy innymi znalazło się tam porównanie fotografii zrobionej w 1921 roku przez George'a Mallory'ego i współczesnej fotografii północnej ściany Everestu. Porównano także zdjęcia Vittorio Selli zrobione w XX wieku z tymi wykonanymi obecnie, a to wszystko by ukazać ubytek mas lodu. Współczesne fotografie były dziełem Davida Breashears'a.

Sztuka, nauka i przygoda

Organizatorzy nazwali wystawę miejscem gdzie sztuka, nauka i przygoda spotykają się i łączą w jedno. Opis trafiał w samo sedno. Sztuka fotografii oddająca piękno gór, nauka która traktuje o ociepleniu klimatu i jego zmianach oraz przygoda, która wiąże się z dotarciem do miejsca prezentacji wystawy.

Wymiernym aspektem edukacyjnym było ukazanie zależności głównych rzek Azji, takich jak Indus, Ganges, Rzeka Żółta czy Jangcy od zaopatrzenia ich w wodę przez himalajskie lodowce oraz w jaki sposób zależą od tego miliony istnień ludzkich.

 

Wystawa rzeźb zrobionych ze śmieci zniesionych z Everestu, Kathmandu

fot. Ola Bielecka

Zwiedzających było niewielu. Właściwie tylko ja i dwóch szerpów. Oprócz doznań wizualnych na przybyłych czekało też coś dla ciała, taca z ciasteczkami i herbata w termosie. Myślałam, przyjdę, zobaczę, wyjdę. Ale pomimo swojej prostoty ta wystawa, to było coś cudownego. W jednym momencie w bazie pociemniało, chmury zrobiły się granatowe i przybrały złowróżbne kształty, a my oglądaliśmy wystawę zdjęć. Niesamowite przeżycie.

Autor wystawy i współczesnych fotografii na niej prezentowanych, powiedział: „przenieśliśmy sztukę i wiedzę o zmianach klimatycznych do miejsca, gdzie te zmiany faktycznie zachodzą. Nawet wspinacze, którzy byli tu już wcześniej kilkanaście razy, mówili że to pierwszy raz kiedy w pełni rozumieją prawdziwą wielkość i charakter tych gór”.

Inny wymiar recyclingu

W 2008 roku spotkałam się w Kathmandu z moim znajomym. Ja wróciłam właśnie z Pokhary, a on z zakończonej sukcesem wyprawy na Everest. To był jego pierwszy ośmiotysięcznik. Był bardzo podekscytowany. Przy talerzu dal bhat'u i filiżance nepalskiej herbaty pokazywał mi zdjęcia ze szczytu. On, dookoła przestrzeń, biel i kolorowe punkty niczym konfetti lub papierki po cukierkach. Zapytałam co to. Śmieci. Aż tyle? Tak. Na samym szczycie, wokół niego i w każdym obozie wszyscy wyrzucają zbędne rzeczy. Zużyte butle tlenowe, potargane przez wiatr namioty, resztki jedzenia, puszki. To obrzydliwe, mój znajomy był oburzony. „A ty co zrobiłeś ze swoimi butlami?”, zapytałam. „Wyrzuciłem jak inni. Nie miałem sił ich znosić. Wiem, to wstyd”.

 

Choinka, bombki to denka butli tlenowych pomalowanych na różne kolory

fot. Ola Bielecka

I tak od 1953 roku, kiedy to Everest został zdobyty przez Tenzing'a i Hillary'ego, każdego roku kolejne pokolenia wspinaczy zostawiają na nim swoją górkę śmieci.

Dlaczego tak się dzieje? Na tej górze wszyscy są ekstremalnie wyczerpani, bez możliwości zaoszczędzenia choćby odrobiny energii na znoszenie śmieci. Liczy się tylko bezpieczne dotarcie do bazy. Co prawda przed wyjściem w góry każda ekipa zostawia tak zwany depozyt śmieciowy, czyli pewną sumę pieniędzy, która jest zastawem za zniesione w drodze powrotnej worki śmieci. Jednak jest ona tak mała, że nikt tego nie robi. A cała kwota zostaje wliczona w koszty wyprawy.

Od dłuższego czasu jest to 4000 USD, co rozkłada się na wszystkich członków zespołu. Przy ogólnych kosztach wyprawy nie jest to wiele i taką sumę można pominąć.

Wielkie sprzątanie z finałem w galerii

W 2011 i 2012 roku zostały zorganizowane dwie wyprawy, które miały za zadanie oczyścić ze śmieci okolice bazy, I i II obozu oraz trasę pomiędzy nimi. Finalnie wyprawa zniosła z Everestu 8 ton śmieci. Z tego, 1,5 tony przekazano artystom w celu wykorzystania materiału w ich pracach rzeźbiarskich. Powstałe w ten sposób rzeźby, potem można było nabyć za kwotę od 17 do 2400 USD.

 

Obraz Everest o zachodzie (w opisie obrazu jest błędna informacja, że to poranek. Oglądając ten widok z Kala Patthar, słońce wschodzi zza Everestu i nie oświetla góry w ten sposób. Taki widok można zobaczyć jedynie o zachodzie słońca).

fot. Ola Bielecka

Rok później, w 2013 roku, miałam to szczęście, że trafiłam na wystawę wspomnianych dzieł w Kathmandu. Właściwie to waham się czy nazwać te prace, a przynajmniej niektóre, dziełami, ale z pewnością było to coś ciekawego.

Blisko było do Bożego Narodzenia, stąd wystawę zdominowały elementy świąteczne. Były bombki, choinka i świeczniki. Sama zakupiłam jeden zrobiony z puszki po konserwie znalezionej w drugim obozie.

Niektóre rzeźby były abstrakcyjne, inne przedstawiały konkretne przedmioty, na przykład czekan lub górskie krajobrazy. Był też jeden wyjątkowo uroczy obraz przedstawiający Everest w promieniach zachodzącego słońca.

Pieniądze ze sprzedanych dzieł zostały przeznaczone na dalsze prace mające na celu oczyszczenie góry ze śmieci. Cel był więc szczytny. Poza tym to raczej nie ostatnia taka wystawa. Na Evereście zostało jeszcze ponad 10 ton śmieci.

Nowe spojrzenie

To tylko dwa przykłady kiedy sztuka opuściła galerie i muzea i przeniosła się w góry. Inicjatywa jest ciekawa i daje olbrzymie pole możliwości do wykorzystania. Jest to wyjątkowe spojrzenie na sztukę, dające wspinaczom i trekkerom kolejną z rzeczy, której doświadczać mogą w górach. Przedstawia też góry w zupełnie innym aspekcie, takim jakiego byśmy się nie spodziewali i o jakim nie myślimy patrząc na nie i zwyczajnie podziwiając w tradycyjny sposób.